Η πυρκαγιά στη Χίο είναι η πρώτη μεγάλη πυρκαγιά του φετινού καλοκαιριού και το μήνυμά της επιβεβαιώνει όσα οι επιστήμονες και οι ασφαλιστικές εταιρείες κρούουν ως κώδωνα κινδύνου: Ακόμα κι αν οι πυρομετεωρολογικές συνθήκες δεν χαρακτηρίζονται καθολικά επικίνδυνες για το σύνολο της χώρας, τοπικά μπορούν να καταστούν εξαιρετικά δύσκολες, φέρνοντας περιοχές αντιμέτωπες με ανεξέλεγκτα πύρινα μέτωπα. Αυτό ακριβώς καταγράφηκε το τελευταίο διάστημα, με ισχυρές επίγειες δυνάμεις της Πυροσβεστικής να δίνουν σκληρή μάχη για να περιορίσουν εστίες και συνεχείς αναζωπυρώσεις, επιβεβαιώνοντας ότι η κλιματική πρόκληση δεν περιορίζεται πια στα κλασικά μέτωπα, αλλά απειλεί να χτυπήσει όπου οι συνθήκες το επιτρέψουν.
Η φωτιά της Χίου δεν είναι μεμονωμένο περιστατικό, αλλά μέρος μιας ευρύτερης τάσης που καταγράφεται πλέον με ανησυχητική συχνότητα τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ευρώπη. Οι δασικές πυρκαγιές, άλλοτε περιορισμένες γεωγραφικά και χρονικά, αποτελούν σήμερα μια πολυδιάστατη απειλή που συνδέεται άμεσα με την κλιματική αλλαγή, την ανθρώπινη δραστηριότητα και την ανεξέλεγκτη επέκταση των αστικών περιοχών κοντά στα δάση. Σύμφωνα με την έκθεση της Allianz Risk Consulting, τα στοιχεία της τελευταίας δεκαετίας καταδεικνύουν ότι οι καταστροφές από πυρκαγιές έχουν κλιμακωθεί ραγδαία: οι ασφαλισμένες ζημιές παγκοσμίως εκτοξεύθηκαν από 8,7 δισεκατομμύρια δολάρια τη δεκαετία του 2000 στα 56,3 δισεκατομμύρια τη δεκαετία του 2010, καταγράφοντας αύξηση της τάξης του 600%.
Στην Ευρώπη, το κέντρο της καταστροφής εντοπίζεται στα κράτη της Μεσογείου, όπου οι πυρκαγιές αποκτούν νέα χαρακτηριστικά σφοδρότητας και έκτασης. Στην Ισπανία, την Πορτογαλία, τη Γαλλία, την Ιταλία και την Ελλάδα καταγράφεται το 85% των καμένων εκτάσεων της Γηραιάς Ηπείρου, με το 2022 να αποτελεί το δεύτερο χειρότερο έτος στην ιστορία της ΕΕ, καθώς σχεδόν 900.000 εκτάρια έγιναν στάχτη. Οι πυρκαγιές, όμως, δεν περιορίζονται πια μόνο στις κλασικά επικίνδυνες ζώνες της Νότιας Ευρώπης. Στον Καναδά, το 2023 καταγράφηκε ως το χειρότερο έτος πυρκαγιών στην ιστορία της χώρας, με 15 εκατομμύρια εκτάρια να καταστρέφονται ολοσχερώς. Στην Καλιφόρνια, οι καταστροφές που συνδέθηκαν με το δίκτυο ηλεκτρισμού από το 2015 έως το 2020 οδήγησαν σε καταστροφές δισεκατομμυρίων δολαρίων, ενώ οι πυρκαγιές στο Λος Άντζελες τον Ιανουάριο του 2025 εκτόξευσαν το ύψος των ζημιών έως και τα 40 δισεκατομμύρια δολάρια.
Αντίστοιχα, στην Αυστραλία, το καταστροφικό «Μαύρο Καλοκαίρι» του 2019–2020 αποτέλεσε τη μεγαλύτερη φυσική καταστροφή στην ιστορία της χώρας, καταστρέφοντας εκτάσεις δασών για 240 συνεχείς ημέρες και επιφέροντας ασφαλισμένες ζημιές ύψους 2,6 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Οι μέσες ετήσιες ζημιές από δασικές πυρκαγιές στην Αυστραλία ανέρχονταν μέχρι πρόσφατα στα 365 εκατομμύρια δολάρια, αλλά μόνο την τελευταία πενταετία καταγράφηκαν έξι περιστατικά με ζημιές άνω του ενός δισεκατομμυρίου.
Η νέα αυτή πραγματικότητα της καταστροφής δεν συνδέεται μόνο με τις αυξημένες θερμοκρασίες. Όπως καταγράφει η έκθεση της Allianz Commercial, οι πυρκαγιές σήμερα εξαπλώνονται πιο εύκολα, κινούνται πιο γρήγορα και προσβάλλουν περιοχές που έως πρόσφατα θεωρούνταν ασφαλείς. Οι κλιματικές συνθήκες προσφέρουν εύφλεκτο υλικό, ξηραίνουν τα δάση, ενισχύουν τους ανέμους και προσθέτουν κεραυνική δραστηριότητα στο εκρηκτικό μίγμα των συνθηκών που οδηγούν στο ξέσπασμα πυρκαγιών. Παράλληλα, οι αλλαγές στις χρήσεις γης, ιδίως στις περιοχές διεπαφής δάσους-οικισμού (Wildland-Urban Interface), αυξάνουν την έκθεση ανθρώπων και υποδομών στην πύρινη λαίλαπα.
Το αποτέλεσμα αυτής της εξέλιξης καταγράφεται και στο ανθρώπινο κόστος: στην Καλιφόρνια, τέσσερα από τα πέντε χειρότερα έτη πυρκαγιών μεταξύ 2017 και 2021 κατατάσσονται ως τα πλέον καταστροφικά από το 1990 και μετά, τόσο από άποψη ανθρώπινων απωλειών όσο και ζημιών σε περιουσίες και υποδομές. Στο Μάουι της Χαβάης, το 2023 καταγράφηκαν ζημιές ύψους 5,6 δισεκατομμυρίων δολαρίων, επιβεβαιώνοντας ότι ακόμα και περιοχές που δεν συγκαταλέγονταν παραδοσιακά στα μέτωπα πυρκαγιών βρίσκονται πλέον στο επίκεντρο της κλιματικής πρόκλησης.
Απέναντι σε αυτήν την κλιμακούμενη καταστροφή, οι κυβερνήσεις, οι επιχειρήσεις και οι κοινότητες προσπαθούν να προσαρμοστούν, αξιοποιώντας νέα τεχνολογικά εργαλεία. Η έκθεση της Allianz Commercial καταγράφει σειρά τεχνολογιών αιχμής, που προσφέρουν ελπίδα για την πρόβλεψη, τον περιορισμό και την καταστολή των πυρκαγιών: GIS χαρτογράφηση για την ανάλυση των περιοχών υψηλού κινδύνου, LiDAR επιτόπιες επιθεωρήσεις για την ανίχνευση κενών στην προστασία των δασών, θερμική απεικόνιση για τον εντοπισμό ύποπτων εστιών, αλλά και συστήματα περιορισμού σφαλμάτων στο δίκτυο ηλεκτρισμού (Rapid Earth Current Limiters), που χρησιμοποιούνται ευρύτατα στην Καλιφόρνια και την Αυστραλία. Στην Καλιφόρνια, μάλιστα, οι αρχές καταφεύγουν συχνά στην προσωρινή διακοπή της παροχής ηλεκτρισμού κατά τις ημέρες υψηλού κινδύνου, ως ύστατο μέτρο για την πρόληψη καταστροφικών πυρκαγιών.
Παράλληλα, οι αλλαγές στο θεσμικό και νομικό πλαίσιο επιδιώκουν να προσδώσουν αυστηρότερο χαρακτήρα στην πρόληψη, αλλά και να καταγράψουν σαφείς ευθύνες για εκείνους που με τη δραστηριότητά τους συνεισφέρουν στην πρόκληση πυρκαγιών. Στην Καλιφόρνια, τον Καναδά και την Αυστραλία, οι πάροχοι ενέργειας, οι κατασκευαστικές εταιρείες και οι σιδηρόδρομοι βρίσκονται συχνά στο εδώλιο των δικαστηρίων, καλούμενοι να καταβάλουν υπέρογκες αποζημιώσεις. Στην Καλιφόρνια, μόνο μεταξύ 2015 και 2020, οι πυρκαγιές που συνδέθηκαν με το δίκτυο ηλεκτρισμού στοίχισαν δισεκατομμύρια δολάρια, οδηγώντας σε αγωγές εναντίον των παρόχων ενέργειας, ενώ στην Αυστραλία οι κατασκευαστικές εταιρείες και οι σιδηρόδρομοι βρίσκονται αντιμέτωποι με παρόμοιες διεκδικήσεις.
Η περίπτωση της Χίου, αυτή η νέα υπενθύμιση της κλιμακούμενης απειλής, δεν αποτελεί εξαίρεση αλλά τον κανόνα μιας νέας εποχής πυρκαγιών, όπου το κλίμα, οι ανθρώπινες δραστηριότητες, η τεχνολογία και το θεσμικό πλαίσιο συνθέτουν ένα πολυσύνθετο ψηφιδωτό κινδύνων. Οι καταστροφές δεν περιορίζονται πια γεωγραφικά, αλλά απειλούν κάθε γωνιά του πλανήτη, προσθέτοντας νέα κεφάλαια στο παγκόσμιο χρονικό των δασικών πυρκαγιών. Η πρόκληση, σήμερα, δεν είναι μόνο να καταγράψουμε το μέγεθος της καταστροφής, αλλά να συντονίσουμε την πρόληψη, να ενσωματώσουμε την τεχνολογία, να αυστηροποιήσουμε τους κανονισμούς και να συνειδητοποιήσουμε ότι οι πυρκαγιές του μέλλοντος θα απαιτήσουν μια συλλογική, παγκόσμια αντεπίθεση για να περιοριστούν και να κατασταλούν. Η Χίος, η Καλιφόρνια, το Μάουι, η Αυστραλία, ο Καναδάς, η Νότια Ευρώπη, είναι μόνο οι πρώτες σελίδες μιας ιστορίας που ακόμα γράφεται – και που επιβάλλει να αλλάξουμε τον τρόπο που κατανοούμε, προλαμβάνουμε και αντιμετωπίζουμε τον πύρινο εφιάλτη της εποχής μας.
Διαβάστε ακόμη
