Tα τελευταία χρόνια η Ευρώπη πέρασε από μια βαθιά ενεργειακή κρίση ενώ μπαίνει σε μια εποχή όπου η ηλεκτροπαραγωγή βασίζεται όλο και περισσότερο σε αιολικά και φωτοβολταϊκά. Η μετάβαση αυτή είναι αναγκαία, αλλά φέρνει μαζί της ένα κρίσιμο πρόβλημα: τι γίνεται όταν ο άνεμος πέφτει και δεν έχει ηλιοφάνεια; Πώς εξασφαλίζεται ότι θα υπάρχει ρεύμα όταν χρειάζεται ακόμα και στις δύσκολες ημέρες;

Όπως αναφέρει σχετική ανάλυση του Bruegel, οι ειδικοί μιλούν για τις λεγόμενες «τρύπες παραγωγής»:

  • 4–7 συνεχόμενες ημέρες με πολύ χαμηλό άνεμο,
  • 10–20 πολύ κρύες ημέρες τον χειμώνα με υψηλή ζήτηση στο δίκτυο,
  • Συνεχόμενες ημέρες χωρίς ηλιοφάνεια και με περιορισμένα νερά στα υδροηλεκτρικά.

Αυτά δεν είναι θεωρητικά σενάρια. Έχουν ήδη συμβεί:

  • Το 2021 και το 2022 υπήρξαν εβδομάδες με μηδενική αιολική παραγωγή στη Βόρεια Ευρώπη.
  • Στην Ισπανία και την Πορτογαλία καταγράφηκαν περίοδοι ξηρασίας που μείωσαν την υδροηλεκτρική παραγωγή κατά 40%.
  • Στη Γαλλία, η χαμηλή διαθεσιμότητα των πυρηνικών δημιούργησε πίεση στο σύστημα.

Αλλαγή του τοπίου της ενέργειας

Η βάση της αλλαγής είναι απλή: Οι ΑΠΕ αυξάνονται γρήγορα, αλλά η σταθερή παραγωγή μειώνεται. Οι παλιές μονάδες (άνθρακα ή φυσικού αερίου) κλείνουν ενώ ορισμένες χώρες μειώνουν ακόμη και την πυρηνική ισχύ. Αλλά οι επενδύσεις σε νέες μονάδες σταθερής παραγωγής έχουν μειωθεί, γιατί:

  • το κόστος λειτουργίας είναι υψηλό,
  • οι ΑΠΕ πιέζουν τις τιμές προς τα κάτω,
  • τα έσοδα είναι ασταθή,
  • οι «πράσινες» επενδύσεις θεωρούνται πιο ασφαλείς.

Ταυτόχρονα η Ευρώπη ζητάει ηλεκτρισμό εκεί που παλιά κατανάλωνε άλλα καύσιμα:

  • Αντλίες θερμότητας αντί για καυστήρες πετρελαίου
  • Ηλεκτρικά αυτοκίνητα αντί για βενζίνη
  • Βιομηχανικά φορτία που μεταφέρονται σε ηλεκτρικό ρεύμα

Η αλλαγή αυτή δεν αυξάνει απλώς τη συνολική ζήτηση, αλλά δημιουργεί και μεγαλύτερη ένταση στο σύστημα στις ώρες αιχμής.

Πώς απαντούν οι χώρες σήμερα: Οι μηχανισμοί ισχύος

Για να απαντήσουν σε αυτή την πρόκληση, πολλές ευρωπαϊκές κυβερνήσεις στρέφονται σε ένα εργαλείο που μέχρι πριν λίγα χρόνια θεωρούνταν προσωρινό μέτρο ανάγκης: τους μηχανισμούς ισχύος (capacity mechanisms). Πρόκειται για συστήματα που αποζημιώνουν μονάδες παραγωγής, αποθήκευσης ή διαχείρισης ζήτησης όχι για την ενέργεια που παράγουν, αλλά για το ότι υπόσχονται να είναι διαθέσιμες όταν το σύστημα πιεστεί. Στην πράξη λειτουργούν σαν «ασφάλιστρα αξιοπιστίας».

Από προσωρινό σε μόνιμο μέτρο

Όπως σημειώνει ανάλυση του Bluegel, η ενεργειακή κρίση του 2022 και η αλματώδης ανάπτυξη των ΑΠΕ άλλαξαν τα δεδομένα. Οι μηχανισμοί ισχύος παύουν να είναι «τελευταία λύση» και μετατρέπονται πλέον σε βασικό κομμάτι του ευρωπαϊκού ενεργειακού σχεδιασμού. Ήδη αρκετές χώρες όπως οι Γαλλία, Ιταλία, Πολωνία και Φινλανδία τους εφαρμόζουν, ενώ άλλες, όπως η Γερμανία και η Ολλανδία, εξετάζουν τώρα τη δική τους εκδοχή. Και εδώ εντοπίζεται το μεγαλύτερο ζήτημα: Κάθε χώρα προχωράει με τον δικό της σχεδιασμό. Αυτή τη στιγμή στην Ευρώπη υπάρχουν πάνω από 15 διαφορετικά μοντέλα:

  • Η Γαλλία έχει πλήρη αγορά ισχύος.
  • Το Βέλγιο στρατηγικό απόθεμα.
  • Η Ιταλία κάνει δημοπρασίες CRM.
  • Η Πολωνία έχει δικό της capacity market.
  • Η Γερμανία σχεδιάζει «reserve-based» μοντέλο.
  • Οι Ισκανδιναβικές χώρες επενδύουν στα υδροηλεκτρικά τους αποθέματα.

Ο κίνδυνος ενός μωσαϊκού χωρίς συνοχή

Οι εθνικοί μηχανισμοί ισχύος διαφέρουν δραματικά μεταξύ τους: άλλες χώρες κάνουν δημοπρασίες, άλλες κρατούν στρατηγικά αποθέματα, άλλες δίνουν σταθερές πληρωμές. Το πρόβλημα έγκειται στην έλλειψη συντονισμού. Σύμφωνα με την ανάλυση, σήμερα δεν υπάρχει κοινός τρόπος υπολογισμού πόση ισχύ μπορεί να «μεταφερθεί» μεταξύ χωρών ούτε και κοινός τρόπος να διασφαλίζεται ότι η χώρα Α θα στείλει πράγματι ρεύμα στη χώρα Β σε ώρα κρίσης.

Αν συνεχίσει έτσι, κινδυνεύει να ακυρώσει δεκαετίες προόδου στη σύζευξη των αγορών ηλεκτρισμού και:

  • να αυξήσει το κόστος για τους καταναλωτές,
  • να θολώσει τα επενδυτικά σήματα για εταιρείες και βιομηχανίες,
  • να περιορίσει το διασυνοριακό εμπόριο ενέργειας,
  • να οδηγήσει σε περιττή ή κακώς στοχευμένη ισχύ. Με απλά λόγια: οι πολίτες μπορεί να πληρώνουν περισσότερο για ισχύ που είτε δεν χρειάζονται είτε δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν όταν τη χρειάζονται.

Πολιτικές εντάσεις και αντιφατικά κίνητρα

Η δυσκολία στη συνεργασία εντοπίζεται στις διαφορετικές λογικές πίσω από τους να ελέγχει το δικό της ενεργειακό μείγμα,

  • να καθορίζει μόνη της πόσο ρίσκο διακοπών θεωρεί αποδεκτό,
  • να μην «στέλνει» χρήματα καταναλωτών στο εξωτερικό.

Ταυτόχρονα, υπάρχει έλλειψη εμπιστοσύνης για το εάν θα είναι διαθέσιμη από γειτονική χώρα η έξτρα ισχύς σε στιγμή κρίσης.

Στο πλαίσιο αυτό, οι επενδυτές σήμερα έρχονται αντιμέτωποι με ένα χάος διαφορετικών πλαισίων ανάμεσα στις χώρες της Ευρώπης. Για παράδειγμα:

  • Μια μπαταρία μπορεί να επιδοτείται στην Ιταλία, να ενθαρρύνεται στην Ισπανία, αλλά στη Γερμανία να μην μπορεί να συμμετέχει στον μηχανισμό ισχύος.
  • Μια μονάδα φυσικού αερίου μπορεί να κοστίζει 40.000 €/MW/έτος στην Πολωνία και 0 €/MW/έτος στη γειτονική Γερμανία.

Τα εμπόδια σε έναν ενιαίο ευρωπαϊκό μηχανισμό ισχύος

  • Η επάρκεια ισχύος θεωρείται εθνική ασφάλεια: Κάθε κυβέρνηση θέλει να έχει «δική της» ισχύ για ώρα ανάγκης.
  • Οι χώρες έχουν διαφορετική ανοχή στο ρίσκο: Για παράδειγμα η Γαλλία και η Φινλανδία θέλουν πολύ υψηλή αξιοπιστία ενώ η Ιταλία και η Πολωνία είναι διατεθειμένες να αποδεχτούν μεγαλύτερο ρίσκο.
  • Τα ενεργειακά μείγματα είναι εντελώς διαφορετικά: Κάθε χώρα έχει διαφορετικές ανάγκες και διαφορετικό κόστος.
  • Το ποιος πληρώνει ποιον είναι «κόκκινη γραμμή»: Καμία χώρα δεν θέλει να χρηματοδοτήσει μονάδες άλλου κράτους χωρίς σαφές αντάλλαγμα.

Η λύση που κερδίζει έδαφος: περιφερειακή συνεργασία

Σύμφωνα με τους συντάκτες της μελέτης, αν δεν μπορούμε να έχουμε έναν ενιαίο μηχανισμό για όλη την Ευρώπη, μπορούμε να έχουμε 6–7 περιφερειακούς μηχανισμούς, καλά συνδεδεμένους μεταξύ τους. Στο πλαίσιο αυτής της πρότασης, σε κάθε περιφέρεια θα πρέπει να προβλέπονται:

  • Κοινή εκτίμηση επάρκειας: Δηλαδή, θα εκπονεί κοινά σενάρια καιρού, κοινά δεδομένα αιολικών, κοινά μοντέλα ζήτησης, κοινά κριτήρια αξιοπιστίας. Αν η Ισπανία πχ έχει έλλειμμα σε μια ψυχρή εβδομάδα, αλλά η Πορτογαλία πλεόνασμα, τότε αυτό πρέπει να υπολογίζεται.
  • Διασυνοριακή συμμετοχή στις δημοπρασίες: Ένα έργο πχ αποθήκευσης στην Πορτογαλία μπορεί να αποζημιώνεται στην Ισπανία αν προσφέρει στο σύστημα.
  • Υποχρεωτικοί κανόνες δέσμευσης σε ώρα κρίσης: Αν μια χώρα έχει προσφέρει πχ 500 MW στην άλλη, αυτό πρέπει να είναι υποχρεωτικό.
  • Κοινά πρόστιμα όταν δεν παραδίδεται ισχύς: Σήμερα κάθε χώρα έχει δικά της penalties, κάτι που καταστρατηγεί την ισότητα στους διαγωνισμούς.
  • Δίκαιη κατανομή του κόστους: Το κόστος πρέπει να μοιράζεται ανάλογα με το όφελος.

Για να λειτουργήσει η περιφερειακή συνεργασία, πρέπει να γίνουν τα εξής:

1.Εναρμόνιση των στόχων αξιοπιστίας (LOLE κ.λπ.)

2. Καλύτερα δεδομένα και διαφάνεια: Θα χρειαστούν ακριβείς μετρήσεις για:

  • πραγματική διαθεσιμότητα μονάδων,
  • στοχαστική παραγωγή ΑΠΕ,
  • αποθέματα νερού,
  • ακραίες θερμοκρασίες.

3. Συντονισμός στον σχεδιασμό των διασυνδέσεων: Οι διασυνδέσεις πρέπει να σχεδιάζονται όχι μόνο για εμπόριο ενέργειας, αλλά και για αξιοπιστία.

4. Κοινοί κανόνες για την αποθήκευση

5. Πραγματικές, όχι θεωρητικές, δοκιμές κρίσεων

Διαβάστε ακόμη