Προβληματισμό προκάλεσε σε πολλούς η παρουσίαση του Οδικού Χάρτη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Κομισιόν) για απεξάρτηση της ΕΕ από τις εισαγωγές ρωσικών ορυκτών καυσίμων. Ο προβληματισμός έγκειται στο κατά πόσο το σχέδιο της Κομισιόν μπορεί να υλοποιηθεί, αφού κάποια κράτη μέλη της ΕΕ στηρίζονται ακόμη στο ρωσικό φυσικό αέριο και πετρέλαιο για την ενεργειακή τροφοδοσία τους, ενώ πολλές ευρωπαϊκές εταιρείες δεσμεύονται με μακροχρόνια συμβόλαια προμήθειας ρωσικού φυσικού αερίου και θα αντιμετωπίσουν νομικές κυρώσεις αν επιχειρήσουν να τα διακόψουν πρόωρα. Παράλληλα, το σχέδιο της Κομισιόν επηρεάζει άμεσα και την Ελλάδα. Σύμφωνα με στοιχεία του ΔΕΣΦΑ, μέσα στο 2024 οι εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου στην Ελλάδα ξεπερνούσαν το 50% του συνόλου, γεγονός που το καθιστούσε την πρώτη, σε ποσότητα, πηγή εισαγωγών της χώρας, ενώ τους πρώτους μήνες του 2025 το ποσοστό αυτό έπεσε λίγο κάτω από το 40%, παραμένοντας ωστόσο ένα μεγάλο μέρος των προμηθειών αερίου της Ελλάδας. Πέραν αυτού, ελληνικές εταιρείες όπως η ΔΕΠΑ, η Metlen και η ΔΕΗ διατηρούν μακροχρόνιες συμβάσεις με τη Gazprom εξασφαλίζοντας μεγάλες ποσότητες φυσικού αερίου και αυτές οι συμβάσεις θα ήταν δύσκολο να «σπάσουν».

Ο Οδικός Χάρτης της Κομισιόν δεν θα είναι εύκολο να «περάσει» από όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ, αφού η Σλοβακία και η Ουγγαρία διατηρούν ακόμη καλές σχέσεις με τη Ρωσία και εξαρτώνται ενεργειακά σε πολύ μεγάλο βαθμό από αυτήν. Πιο συγκεκριμένα, όπως μεταδίδουν οι Financial Times, το ρωσικό πετρέλαιο καλύπτει περίπου το 80% των προμηθειών που φτάνουν στις δύο χώρες. Η αντιπρόεδρος της κυβέρνησης και υπουργός Οικονομίας της Σλοβακίας, Ντενίσα Σακόβα, δήλωσε την Τρίτη ότι η χώρα της διαφωνεί με το σχέδιο και ότι είναι «θεμελιωδώς αντίθετη με το να προετοιμάζει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μέτρα που πλήττουν όχι μόνο τα εθνικά μας συμφέροντα και την αγοραστική δύναμη των σλοβακικών νοικοκυριών, αλλά και ολόκληρη την Ευρώπη». Από την άλλη πλευρά, ο Ευρωπαίος Επίτροπος Ενέργειας, Νταν Γιόργκενσεν, δήλωσε πως μέχρι το τέλος του έτους η ΕΕ θα είναι «πλήρως απαλλαγμένη από το ρωσικό φυσικό αέριο». «Αυτό δεν είναι κάτι μικρό, δεν είναι χωρίς προκλήσεις, αλλά μπορεί να γίνει και θα το υλοποιήσουμε με σταδιακό και συντονισμένο τρόπο», πρόσθεσε. Ερωτηθείς για τις αντιρρήσεις της Ουγγαρίας ως προς τον Χάρτη της Κομισιόν, ο Νταν Γιόργκενσεν δήλωσε: «Μπορούμε να το υιοθετήσουμε χωρίς ομοφωνία. Ελπίζω ότι όλοι θα προχωρήσουν, προφανώς, αλλά αν δεν το κάνουν, αυτό είναι επίσης εντάξει».

Ενδεικτικό στοιχείο που δείχνει μια «αναταραχή» λόγω του σχεδίου της Κομισιόν να διακόψει τις ρωσικές εισαγωγές ορυκτών καυσίμων είναι και η χθεσινή αύξηση στην τιμή του TTF, του ευρωπαϊκού δείκτη για την τιμή του φυσικού αερίου, όπου το βράδυ της Τρίτης είχε «κλείσει» κοντά στα 35 ευρώ ανά MWh, σημειώνοντας αύξηση 5,5% σε σχέση με τη Δευτέρα. Η στάση της Κομισιόν απέναντι στο ρωσικό φυσικό αέριο και η συνεπαγόμενη πρόβλεψη για μείωση της συνολικής προσφοράς αερίου έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην άνοδο της τιμής. Άλλοι παράγοντες που «ανέβασαν» το TTF ήταν η αυξημένη ζήτηση από την Κίνα για φυσικό αέριο, καθώς και κάποιες εποχικές συντηρήσεις μονάδων.

Αξίζει να σημειωθεί πως το 2021 οι εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου αντιπροσώπευαν το 45% του συνόλου για την ΕΕ. Ως προς το πετρέλαιο, το μερίδιο των ρωσικών εισαγωγών αντιπροσώπευε το 27% του συνόλου για την ΕΕ στις αρχές του 2022, ενώ πλέον αντιπροσωπεύει μόλις 3%. Αυτές οι εισαγωγές αντικαταστάθηκαν από προμήθειες από πιο αξιόπιστες πηγές, εγχωρίως παραγόμενη ενέργεια και έγιναν εφικτές μέσω της μείωσης της κατανάλωσης, αναφέρει η Κομισιόν. Επίσης, μέσω των ευρωπαϊκών κυρώσεων έχουν ουσιαστικά απαγορευτεί οι εισαγωγές ρωσικού άνθρακα και η μεταφόρτωση φορτίων σε λιμάνια της ΕΕ που μεταφέρουν LNG από τη Ρωσία.

Παρά τις προσπάθειες της Ευρωπαϊκής Ένωσης για απεξάρτηση από τις εισαγωγές ρωσικών ορυκτών καυσίμων μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, το 2024 η Ένωση εξακολουθούσε να εισάγει 52 δισ. κυβικά μέτρα (bcm) φυσικού αερίου, δηλαδή περίπου το 19% των συνολικών εισαγωγών φυσικού αερίου της ΕΕ. Από αυτά, τα 32 bcm εισήχθησαν στην ΕΕ μέσω αγωγών και τα υπόλοιπα 20 bcm ήταν LNG. Παράλληλα, η ΕΕ το 2024 εισήγαγε 13 εκατομμύρια τόνους αργού πετρελαίου, αλλά και περισσότερους από 2.800 τόνους ουρανίου από τη Ρωσία. Δέκα κράτη-μέλη εισήγαγαν ρωσικό φυσικό αέριο το 2024, τρία κράτη-μέλη εξακολουθούσαν να εισάγουν ρωσικό πετρέλαιο και επτά κράτη-μέλη εισήγαγαν ουράνιο.

Οι προτάσεις της Κομισιόν για να απεξαρτηθεί η ΕΕ από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα

Στον Οδικό Χάρτη που δημοσίευσε η Κομισιόν υποστηρίζει πως η διαφάνεια, η παρακολούθηση και η ιχνηλασιμότητα αποτελούν το αναγκαίο σημείο εκκίνησης για τη λήψη μέτρων που θα οδηγήσουν στην αποτελεσματική απεξάρτηση από το ρωσικό φυσικό αέριο. Σε αυτό το πλαίσιο, θα προτείνει τα απαραίτητα μέτρα για πιο αποτελεσματική παρακολούθηση και ιχνηλασιμότητα. Ένα από αυτά θα απαιτεί από τις εταιρείες να παρέχουν πληροφορίες για τα συμβόλαια ρωσικού αερίου (π.χ. όγκοι, διάρκεια) στις αρμόδιες αρχές των κρατών-μελών και στην Κομισιόν. Μία άλλη ενέργεια θα διασφαλίσει ότι οι πληροφορίες για τις πραγματικές εισαγωγές ρωσικού αερίου θα κοινοποιούνται μεταξύ των τελωνείων, των εθνικών αρχών ενέργειας και ασφάλειας και της Κομισιόν.

Επίσης, ο Χάρτης προβλέπει την ενεργό συμμετοχή των κρατών μελών για τη στήριξη της απεξάρτησης της ΕΕ. Η Κομισιόν θα προτείνει νομοθεσία που θα απαιτεί από τα κράτη-μέλη να καταρτίσουν εθνικά σχέδια και να παρακολουθούν την απεξάρτηση σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Τα εθνικά σχέδια θα πρέπει, μεταξύ άλλων, να περιλαμβάνουν τον όγκο εισαγωγών ρωσικού αερίου βάσει υπαρχόντων συμβολαίων, περιλαμβανομένων συμβολαίων με ρήτρες “take-or-pay”, ένα χρονοδιάγραμμα με ενδιάμεσα ορόσημα που στηρίζουν τα μέτρα της ΕΕ για την επίτευξη του στόχου της απεξάρτησης, καθώς και επιλογές διαφοροποίησης και τεχνικές δυνατότητες αντικατάστασης του ρωσικού αερίου, περιλαμβανομένης της συνεργασίας στο πλαίσιο υπαρχουσών περιφερειακών ομάδων. Η Κομισιόν σκοπεύει να παρουσιάσει νομοθετική πρόταση τον επόμενο μήνα για τα εθνικά σχέδια απεξάρτησης από το ρωσικό φυσικό αέριο και συνιστά στα κράτη-μέλη να υποβάλουν τα πρώτα εθνικά σχέδια έως το τέλος του 2025.

Η Κομισιόν προτίθεται να προτείνει νομικά μέτρα για την αποτελεσματική απεξάρτηση από τις εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου. «Εφόσον η απεξάρτηση είναι σταδιακή και εξασφαλιστούν εναλλακτικές πηγές, η απαγόρευση των εισαγωγών ρωσικού αερίου αναμένεται να έχει περιορισμένη επίδραση στις τιμές και στην ασφάλεια εφοδιασμού», υποστηρίζεται. Περίπου τα δύο τρίτα των εισαγωγών ρωσικού LNG και φυσικού αερίου μέσω αγωγών βασίζονται σε υπάρχοντα μακροπρόθεσμα συμβόλαια με προορισμό την ΕΕ. Οι υπόλοιπες ποσότητες παρέχονται με βραχυπρόθεσμα (spot) συμβόλαια. Δεδομένου ότι τα spot συμβόλαια αφορούν μικρότερο ποσοστό των συνολικών ποσοτήτων και συνεπάγονται βραχυπρόθεσμες παραδόσεις, η σταδιακή απεξάρτηση από τις σχετικές ποσότητες είναι εφικτή σε σχετικά μικρότερο χρονικό διάστημα. Η Κομισιόν προτίθεται να παρουσιάσει νομική πρόταση τον επόμενο μήνα για την απαγόρευση όλων των εισαγωγών που αφορούν σε νέα συμβόλαια για ρωσικό φυσικό αέριο και υπάρχοντα spot συμβόλαια. Η εν λόγω απαγόρευση θα πρέπει να τεθεί σε ισχύ το αργότερο έως το τέλος του 2025.

Ταυτόχρονα, η Κομισιόν σκοπεύει να προτείνει τον επόμενο μήνα μέτρα για την απαγόρευση των υπόλοιπων εισαγωγών ρωσικού φυσικού αερίου, τόσο μέσω αγωγών όσο και σε μορφή LNG, δηλαδή των ποσοτήτων που εισάγονται βάσει υφιστάμενων μακροπρόθεσμων συμβολαίων. Η αναγκαία απεξάρτηση από αυτές τις εισαγωγές απαιτεί μεγαλύτερο χρόνο μετάβασης λόγω των μεγαλύτερων ποσοτήτων που επηρεάζουν τους εισαγωγείς. Η σχετική απαγόρευση θα πρέπει να τεθεί σε ισχύ το αργότερο έως το τέλος του 2027. Ο Οδικός Χάρτης τονίζει πως «η Κομισιόν θα συνεργαστεί με τα ενδιαφερόμενα κράτη-μέλη και θα διασφαλίσει ότι η πρόταση θα βασίζεται σε κατάλληλη αξιολόγηση των νομικών και οικονομικών επιπτώσεων».

Σημαντικό ρόλο στα σχέδια της Κομισιόν για απεξάρτηση της ΕΕ από το ρωσικό φυσικό αέριο παίζει και η Ελλάδα. Σύμφωνα με τον Οδικό Χάρτη, «η εξασφάλιση εναλλακτικών προμηθειών από αξιόπιστους εταίρους είναι κρίσιμη για τον περιορισμό οποιασδήποτε επίπτωσης στις αγορές ή στην ασφάλεια του εφοδιασμού. Για παράδειγμα, η Νορβηγία, ο μεγαλύτερος προμηθευτής αερίου της ΕΕ, καθώς και η Ρουμανία και η Ελλάδα, μπορούν να συμβάλουν στη διαφοροποίηση στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, που παραδοσιακά εξαρτάται από ρωσικό αέριο, μέσω των αγωγών Baltic Pipe και Trans-Balkan αντίστοιχα». Στο πλαίσιο της ενίσχυσης διαφοροποίησης, θα προωθηθούν και βιώσιμα καύσιμα, όπως το βιοαέριο και το βιομεθάνιο.

Ως προς τα κράτη μέλη της ΕΕ που εισάγουν ακόμη ρωσικό πετρέλαιο, ο Οδικός Χάρτης αναφέρει: «Υπάρχει επαρκής υποδομή για την αντικατάσταση αυτών των εισαγωγών με προμήθειες από μη ρωσικές πηγές. Επομένως, η Κομισιόν προτίθεται να προτείνει σχετική υποχρέωση, απαιτώντας από τα κράτη-μέλη αυτά να καταρτίσουν τέτοιο σχέδιο. Τα εν λόγω κράτη-μέλη θα υποχρεωθούν να καταρτίσουν και να υποβάλουν στην Επιτροπή εθνικά σχέδια που θα περιγράφουν τη στρατηγική τους για την αντικατάσταση των εισαγωγών ρωσικού πετρελαίου έως το τέλος του 2027». Θα συνεχιστούν, δε, οι κυρώσεις σε οντότητες και πλοία ύποπτα για παράνομες δραστηριότητες, δηλαδή για τα πλοία που συγκροτούν τον λεγόμενο «σκιώδη στόλο» της Ρωσίας.

Τέλος, ως προς τον τομέα της πυρηνικής ενέργειας, η Κομισιόν θα επιδιώξει να καταστήσει τις εισαγωγές εμπλουτισμένου ουρανίου από τη Ρωσία οικονομικά λιγότερο βιώσιμες, παρουσιάζοντας τον επόμενο μήνα εμπορικά μέτρα για την εισαγωγή εμπλουτισμένου ουρανίου. Αυτό θα εξισορροπήσει τους όρους ανταγωνισμού και θα ενθαρρύνει πολιτικές και επιχειρηματικές αποφάσεις στα ενδιαφερόμενα κράτη-μέλη για επιτάχυνση επενδύσεων, ενίσχυση δυναμικότητας, ανάπτυξη ευρωπαϊκής αλυσίδας αξίας και σταδιακή απεξάρτηση από τη Ρωσία, ενώ παράλληλα θα επιτρέπεται ο εφοδιασμός από άλλους διεθνείς εταίρους. Η Κομισιόν προτίθεται επίσης να περιορίσει, από συγκεκριμένη ημερομηνία και μετά, τα νέα συμβόλαια προμήθειας που συνυπογράφονται από τον Οργανισμό Εφοδιασμού της Euratom (Euratom Supply Agency) για ουράνιο, εμπλουτισμένο ουράνιο και άλλα πυρηνικά υλικά με ρωσικούς προμηθευτές. Οι παραδόσεις που βασίζονται σε υφιστάμενα συμβόλαια θα συνεχιστούν, αλλά παρατάσεις ή νέα συμβόλαια προμήθειας δεν θα εγκρίνονται πλέον από τον Οργανισμό.

Επιπλέον, τα κράτη-μέλη θα πρέπει να αναπτύξουν εθνικά σχέδια με συγκεκριμένες ενέργειες και χρονοδιαγράμματα σχετικά με την ευρωπαϊκή απεξάρτηση από τον εφοδιασμό σε πυρηνικά καύσιμα, υπηρεσίες καυσίμου και ανταλλακτικά από τη Ρωσία, καθώς και για την αντικατάστασή τους, με την πάροδο του χρόνου, από πλήρως ευρωπαϊκές εναλλακτικές. Τα εθνικά σχέδια θα πρέπει να υποβληθούν έως το τέλος του 2025. Επιπρόσθετα, η Κομισιόν θα προτείνει τη δημιουργία μιας ευρωπαϊκής δομής με σκοπό να διασφαλιστεί ο εφοδιασμός της ΕΕ με ιατρικά ραδιοϊσότοπα μέσω ενισχυμένης εγχώριας παραγωγής, να μειωθεί η εξάρτηση της ΕΕ από ξένους προμηθευτές, ιδίως από τη Ρωσία, και να αυξηθεί η ανθεκτικότητα της ευρωπαϊκής αλυσίδας εφοδιασμού.

Διαβάστε ακόμη