Αλλάζει ριζικά το μοντέλο ενεργειακής εξοικονόμησης αλλά και στήριξης καταναλωτών, καθώς η κυβέρνηση δρομολογεί την πλήρη αναμόρφωση του προγράμματος «Εξοικονομώ» από το 2026, εντάσσοντάς το στη νέα αρχιτεκτονική του Κοινωνικού Κλιματικού Ταμείου. Το νέο σχήμα, που θα ενεργοποιηθεί την 1η Ιανουαρίου 2026 και θα καλύπτει δράσεις έως και το 2032, φιλοδοξεί να θωρακίσει ενεργειακά και μεταφορικά περισσότερα από 1,5 εκατομμύριο ευάλωτα νοικοκυριά και 75.000 πολύ μικρές επιχειρήσεις, προσφέροντας ενισχύσεις που καλύπτουν έως και το 100% του προϋπολογισμού κάθε έργου.

Στην καρδιά της μεταρρύθμισης βρίσκεται η προσπάθεια να καταπολεμηθεί η ενεργειακή ένδεια μέσα από ένα πιο γρήγορο, στοχευμένο και καθολικό μηχανισμό στήριξης. Όπως σημείωσε χθες -στο πλαίσιο συνέντευξης Τύπου για την παρουσίαση των τριών ευρωπαϊκών ταμείων- ο Υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας Σταύρος Παπασταύρου, για πρώτη φορά δημιουργείται ένα Μητρώο Ενεργειακά Ευάλωτων Πολιτών, ώστε η βοήθεια να φτάνει στον δικαιούχο χωρίς καθυστερήσεις και χωρίς τις πολύπλοκες γραφειοκρατικές διαδικασίες του παρελθόντος. Όπως σημείωσε χαρακτηριστικά, «μεταρρυθμίζουμε το πρόγραμμα “Εξοικονομώ” ώστε η βοήθεια να φτάνει στον πολίτη πιο γρήγορα και πιο αποτελεσματικά».

Η χρηματοδότηση προέρχεται από το νέο Κοινωνικό Κλιματικό Ταμείο της ΕΕ, με συνολικούς πόρους 4,7 δισ. ευρώ για την Ελλάδα, εκ των οποίων το 25% θα καλυφθεί από εθνικούς πόρους. Η ελληνική κυβέρνηση έχει δεσμευτεί να υποβάλει τον πλήρη φάκελο στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή έως το τέλος του 2025, ενώ ήδη από τον Ιούλιο του 2025 προγραμματίζεται δημόσια διαβούλευση για το Κοινωνικό Κλιματικό Σχέδιο.

Το νέο «Εξοικονομώ» αλλάζει ριζικά και στον τρόπο υλοποίησης. Αντί του παραδοσιακού μοντέλου επιδότησης, θεσπίζεται για πρώτη φορά η δυνατότητα απευθείας ανάθεσης της ενεργειακής παρέμβασης στον πάροχο ενέργειας, ο οποίος και θα αποζημιώνεται απευθείας από το Ταμείο. Ως εκ τούτου, ο δικαιούχος δεν θα χρειάζεται να εκτελέσει ή να παρακολουθήσει την υλοποίηση του έργου, ούτε να εκταμιεύσει χρήματα προκαταβολικά.

Πρόκειται για ένα μοντέλο που υπόσχεται ταχύτερη, ασφαλέστερη και δικαιότερη εφαρμογή σε όλη την επικράτεια. Σε αυτό το πλαίσιο, οι εταιρείες ενεργειακών υπηρεσιών (ESCOs) αποκτούν ενισχυμένο ρόλο στην αγορά, καθώς σύμφωνα με τον φάκελο που ετοιμάζει η ελληνική κυβέρνηση, προβλέπεται να λειτουργούν ως ενδιάμεσοι φορείς εφαρμογής, είτε σε συνεργασία με τους προμηθευτές ενέργειας, είτε αναλαμβάνοντας το πλήρες φάσμα τεχνικών παρεμβάσεων.

Ταυτόχρονα, η περίμετρος των δικαιούχων του προγράμματος διευρύνεται σημαντικά. Εκτός από τα φτωχά νοικοκυριά που προσδιορίζονται με βάση ευρωπαϊκούς δείκτες, το νέο σύστημα ενσωματώνει και πολίτες με ετήσιο διαθέσιμο εισόδημα έως 25.000 ευρώ, καθώς και όσους πληρούν εισοδηματικά και κοινωνικογεωγραφικά κριτήρια έως το όριο των 30.000 ευρώ (+100 χιλ. ανά νοικοκυριό). Μονογονεϊκές οικογένειες, τρίτεκνοι και πολύτεκνοι, άτομα με αναπηρία, κάτοικοι ορεινών, νησιωτικών και παραμεθόριων περιοχών, πληγέντες από φυσικές καταστροφές και φοιτητές περιλαμβάνονται στις βασικές κατηγορίες.

Το Ταμείο προβλέπει, επιπλέον, ειδική ενίσχυση για πολύ μικρές επιχειρήσεις. Περίπου 18.000 από αυτές θα ενταχθούν με στόχο την ενεργειακή αναβάθμιση κτιρίων, ενώ 58.000 θα υποστηριχθούν για τη μετάβαση σε οχήματα χαμηλών ή μηδενικών εκπομπών, προκειμένου να μειώσουν το κόστος των μεταφορών τους. Οι παρεμβάσεις που μπορούν να ενταχθούν είναι ευρείας γκάμας: από ενεργειακή θωράκιση κτιρίων και αντικατάσταση συσκευών, μέχρι την εγκατάσταση αντλιών θερμότητας και ηλιακών θερμοσιφώνων. Προβλέπεται ακόμη και η δυνατότητα δημιουργίας Κοινωνικών Κατοικιών σε ακίνητα του Δημοσίου ή των Δήμων, η ενεργειακή αναβάθμιση φοιτητικών εστιών, και η ίδρυση Κέντρων Κοινότητας στους Δήμους και στα Επιμελητήρια.

Το Κοινωνικό Κλιματικό Ταμείο επενδύει άνω του 1,5 δισ. ευρώ μόνο στον τομέα των κτιρίων, αναδεικνύοντας την ενεργειακή αναβάθμιση ως εργαλείο κοινωνικής συνοχής και περιβαλλοντικής δικαιοσύνης. Το μεγαλύτερο μέρος των πόρων, 1,16 δισ. ευρώ, κατευθύνεται στην ενεργειακή θωράκιση των κατοικιών που στεγάζουν ευάλωτα νοικοκυριά. Σε αυτά προστίθενται 920 εκατ. ευρώ για αντλίες θερμότητας και 661 εκατ. ευρώ για ηλιακούς θερμοσίφωνες, ενισχύοντας τεχνολογίες φιλικές στο περιβάλλον και μείωση του ενεργειακού κόστους.

Στο σκέλος της κατοικίας, περιλαμβάνεται πρόγραμμα 207 εκατ. ευρώ για την ανακαίνιση ανεκμετάλλευτων ιδιωτικών ακινήτων, με σκοπό τη μακροχρόνια μίσθωσή τους σε ευάλωτα νοικοκυριά και φοιτητές. Επιπλέον, δρομολογείται πιλοτικό πρόγραμμα 119 εκατ. ευρώ για την ανέγερση ή ανακαίνιση δημοτικών και δημόσιων ακινήτων, με στόχο τη δημιουργία Κοινωνικών Κατοικιών σε περιοχές υψηλής στεγαστικής πίεσης. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην ενεργειακή αναβάθμιση φοιτητικών εστιών, με 142 εκατ. ευρώ να διατίθενται για 12 δημόσιες μονάδες στην Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Ιωάννινα και Καλαμαριά. Η παρέμβαση αυτή ενισχύει την προσβασιμότητα στην ανώτατη εκπαίδευση και αντιμετωπίζει το πρόβλημα φοιτητικής στέγης με όρους βιωσιμότητας.

Οι πολύ μικρές επιχειρήσεις αποτελούν ακόμη μία κρίσιμη ομάδα δικαιούχων. Περίπου 18.000 εξ αυτών θα ενισχυθούν για την ενεργειακή αναβάθμιση των εγκαταστάσεών τους, με συνολικό κονδύλι 300 εκατ. ευρώ. Η αναβάθμιση θα αφορά το κτιριακό κέλυφος, τα συστήματα ψύξης/θέρμανσης και τον φωτισμό, με προτεραιότητα σε επιχειρήσεις που λειτουργούν σε περιοχές υψηλού ενεργειακού κόστους. Η ενημέρωση και υποστήριξη των δικαιούχων θα γίνεται μέσα από νέο δίκτυο one stop shop στα Επιμελητήρια για τις επιχειρήσεις και τα Κέντρα Κοινότητας στους Δήμους για τους πολίτες, ενώ στο ΥΠΕΝ θα λειτουργεί Μητρώο Δικαιούχων και μηχανισμός έκδοσης πιστοποιητικών ενεργειακής απόδοσης, με προϋπολογισμό 30 εκατ. ευρώ.

Στο πεδίο των μεταφορών, η στρατηγική του Ταμείου ξεδιπλώνεται με παρεμβάσεις άνω του 1 δισ. ευρώ, αγγίζοντας κάθε πτυχή της καθημερινής και  επαγγελματικής κινητικότητας. Πυρήνας των δράσεων είναι η ενίσχυση των μέσων σταθερής τροχιάς με 200 εκατ. ευρώ για νέους συρμούς σε γραμμές 2 και 3 και ανανέωση του τροχαίου υλικού στη γραμμή 1. Στην αστική μετακίνηση, 117 εκατ. ευρώ κατευθύνονται στην αγορά 210 ηλεκτρικών λεωφορείων για Αθήνα και Θεσσαλονίκη, φιλικών προς ΑμεΑ, με υποστήριξη και σε on demand υπηρεσίες για ευάλωτους πολίτες.

Για τις μετακινήσεις μαθητών ΑμεΑ σε Ειδικά Σχολεία, θεσπίζεται νέα προσβάσιμη υπηρεσία με χρηματοδότηση 106 εκατ. ευρώ, ενώ 60 εκατ. ευρώ διατίθενται για επιδότηση ηλεκτρικών αμαξιδίων, scooters και hand bikes σε άτομα με αναπηρία ή ηλικιωμένους. Άλλα 120 εκατ. ευρώ επενδύονται σε υποδομές μικροκινητικότητας – ποδηλατόδρομοι, πεζοδρόμια, σταθμοί ΜΜΜ. Η μετάβαση του επαγγελματικού στόλου ενισχύεται με 275 εκατ. ευρώ για την αγορά ή μίσθωση ηλεκτρικών επαγγελματικών οχημάτων από πολύ μικρές επιχειρήσεις, 70 εκατ. για ανανέωση στόλου φορτηγών και ταξί, και 153 εκατ. για το πρόγραμμα κοινωνικής μίσθωσης (social leasing) ηλεκτρικών οχημάτων από ευάλωτα νοικοκυριά. Τέλος, 150 εκατ. ευρώ διατίθενται για τη βελτίωση της προσβασιμότητας στους σιδηροδρομικούς σταθμούς. Πρόκειται για ένα συνεκτικό σχέδιο που παντρεύει τη μείωση των εκπομπών με την κοινωνική συνοχή και την καθολική πρόσβαση στην κινητικότητα.

Στο επίκεντρο του σχεδιασμού τα νησιά

Τόσο από το Κοινωνικό Κλιματικό Ταμείο, όσο και από το Ταμείο Απανθρακοποίησης, θα χρηματοδοτηθούν και δεκάδες δράσεις που αφορούν την νησιωτική οικονομία και κοινωνία, με στόχο την κοινωνική συνοχή της χώρας. Οι δύο αυτοί «κουμπαράδες» δημιουργούν, για πρώτη φορά, ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο παρέμβασης ειδικά για τα νησιωτικά συστήματα, με στόχο όχι μόνο τη μείωση εκπομπών και την απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα, αλλά και την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής και της οικονομικής ανθεκτικότητας στην περιφέρεια της χώρας.

Το Ταμείο Απανθρακοποίησης Νήσων αποτελεί ένα αποκλειστικά ελληνικό εργαλείο, που δημιουργήθηκε με τριμερή συμφωνία μεταξύ της Κομισιόν, της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων και του ελληνικού Δημοσίου και διαθέτει συνολικούς εξασφαλισμένους πόρους ύψους 1,775 δισ. ευρώ. Ο στόχος είναι να κινητοποιηθούν επενδύσεις άνω των 4,4 δισ. ευρώ έως το 2032, υποστηρίζοντας τη ριζική αναδιάρθρωση των ενεργειακών συστημάτων των νησιών και τη μετατροπή τους σε αυτόνομα μοντέλα αξιοποίησης ΑΠΕ. Η ενίσχυση καλύπτει έως και το 60% του κόστους των έργων, με κύριους άξονες την απανθρακοποίηση, τη μείωση των εκπομπών CO₂ κατά 25 εκατ. τόνους και την εξοικονόμηση 1,2 δισ. ευρώ στον Ειδικό Λογαριασμό ΑΠΕ.

Στο επίκεντρο της προσπάθειας τίθενται τα μεγάλα έργα ηλεκτρικής διασύνδεσης, με δεσμευμένα κεφάλαια 706 εκατ. ευρώ για παρεμβάσεις του ΑΔΜΗΕ στη Δωδεκάνησο, τη Χίο, τη Λέσβο και τη Σάμο. Πρόκειται για έργα συνολικής αξίας άνω των 4 δισ. ευρώ, τα οποία θα χρηματοδοτηθούν κατά προτεραιότητα από το Ταμείο. Παράλληλα, ο ΔΕΔΔΗΕ δρομολογεί έργα αναβάθμισης μέσης τάσης σε Κυκλάδες, Δωδεκάνησα και νησιά του Βορείου Αιγαίου, με συνολικό κόστος 550 εκατ. ευρώ. Σε αυτά περιλαμβάνονται επεμβάσεις σε μικρά νησιά όπως η Σίφνος, η Κύθνος, η Δονούσα, η Αμοργός, η Πάτμος, οι Λειψοί, η Ανάφη και η Ικαρία, ενώ η συγχρηματοδότηση από το Ταμείο ανέρχεται ήδη στα 69 εκατ. ευρώ.

Το σχέδιο, ωστόσο, δεν περιορίζεται στις διασυνδέσεις. Προβλέπει επιπλέον την ενεργειακή αναβάθμιση δημοτικών και δημόσιων υποδομών, έργα αποθήκευσης ενέργειας για την ενίσχυση της σταθερότητας των νησιωτικών δικτύων και δράσεις κυκλικής οικονομίας, όπως μονάδες βιοαερίου ή τοπικά συστήματα διαχείρισης αποβλήτων. Ειδικά για τα μικρά και μη διασυνδεδεμένα νησιά, δίνεται έμφαση στην ανάπτυξη υβριδικών συστημάτων με τοπική παραγωγή, αποθήκευση και ευφυή δίκτυα (smart grids), που θα επιτρέψουν την επίτευξη υψηλών ποσοστών διείσδυσης ΑΠΕ και τη διατήρηση της ενεργειακής αυτονομίας.

Η χρηματοδότηση επεκτείνεται και στην υποστήριξη των τοπικών κοινωνιών. Το νέο πλαίσιο ενισχύει πολύ μικρές επιχειρήσεις που λειτουργούν σε νησιά με υψηλό ενεργειακό κόστος, είτε για την ενεργειακή αναβάθμιση των εγκαταστάσεών τους είτε για τη μετάβαση σε βιώσιμα μέσα μεταφοράς. Επιπλέον, προβλέπεται ενίσχυση ενεργειακών κοινοτήτων που θα συγκροτηθούν σε νησιωτικές περιοχές, επιτρέποντας σε ομάδες κατοίκων ή επαγγελματιών να παράγουν και να καταναλώνουν τη δική τους ενέργεια.

Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται και στη σύζευξη του Ταμείου με την πρωτοβουλία GReco Islands, που ήδη εφαρμόζεται πιλοτικά σε νησιά όπως η Αστυπάλαια και η Χάλκη, με στόχο τη δημιουργία βιώσιμων και ενεργειακά αυτόνομων νησιών-προτύπων. Το σήμα «Νησιωτικής Απανθρακοποίησης», που σχεδιάζει το ΥΠΕΝ σε συνεργασία με την Κομισιόν, θα λειτουργήσει ως ποιοτικό κριτήριο και ως «διαβατήριο» για την ένταξη των νησιών στα συγχρηματοδοτούμενα σχήματα. Η φιλοδοξία είναι ξεκάθαρη: τα ελληνικά νησιά να πρωτοστατήσουν στη μάχη για την πράσινη μετάβαση, με σταθερό ρυθμό υλοποίησης, κοινωνικό μέρισμα και αναπτυξιακή προοπτική.

Για ακόμη μία φορά, η Ελλάδα κατορθώνει να εξασφαλίσει κρίσιμους ευρωπαϊκούς πόρους, ενεργοποιώντας τρία νέα χρηματοδοτικά εργαλεία αιχμής: το Κοινωνικό Κλιματικό Ταμείο, το Ταμείο Εκσυγχρονισμού και το Ταμείο Απανθρακοποίησης Νήσων. Με συνολικούς διαθέσιμους πόρους που ξεπερνούν τα 8 δισ. ευρώ και χρονικό ορίζοντα έως το 2032, η νέα αυτή αρχιτεκτονική δημόσιας παρέμβασης δημιουργεί έναν ολοκληρωμένο μηχανισμό στήριξης για μια κοινωνικά δίκαιη και τεχνικά αξιόπιστη πράσινη μετάβαση.

Περισσότερα από 1,5 εκατομμύριο νοικοκυριά, χιλιάδες μικρές επιχειρήσεις, ενεργειακές κοινότητες, τοπικές υποδομές και νησιωτικά δίκτυα μπαίνουν στο προσκήνιο μιας νέας αναπτυξιακής στρατηγικής, που δεν μένει μόνο στην πράσινη πρόσοψη, αλλά στοχεύει στην ουσία: την εξάλειψη της ενεργειακής φτώχειας, την ενίσχυση της κινητικότητας, την επανεκκίνηση της τοπικής παραγωγής και την κλιματική ανθεκτικότητα. Θα αναβαθμίσουν το κτιριακό απόθεμα, θα φέρουν καθαρές μετακινήσεις και ενεργειακή αυτάρκεια στα νησιά, θα θωρακίσουν τις ευάλωτες ομάδες απέναντι στην ακρίβεια και στην κλιματική κρίση.

Διαβάστε ακόμη