Το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ (WEF) ήταν πάντα ένας αξιόπιστος «σεισμογράφος» για το Zeitgeist (σ.σ. το «πνεύμα των καιρών») του καπιταλισμού, σημειώνει η Handelsblatt, μετά την ολοκλήρωση της φετινής συνόδου στο Νταβός.

Στην αλλαγή της χιλιετίας, το 2000, στο Νταβός κηρύχθηκε η «Συναίνεση της Ουάσινγκτον». Το μείγμα ενός λιτού κράτους και ελεύθερων αγορών που υποτίθεται ότι θα εξασφάλιζε αέναη ανάπτυξη.

Ακολούθησε η επιστροφή του ισχυρού κράτους μετά την οικονομική κρίση (σ.σ. του 2008-9) και, τα τελευταία χρόνια, η στροφή προς την αειφορία, την προστασία του κλίματος και την ισότητα των φύλων – με τις εμφανίσεις της ακτιβίστριας για το κλίμα Greta Thunberg να συμβολίζουν το νέο πνεύμα του Νταβός.

Στις ελβετικές Άλπεις θα ακούγονται φράσεις όπως αυτή: «Τα τελευταία χρόνια, είδαμε έναν πραγματικό ανταγωνισμό για όλο και μεγαλύτερους στόχους και αυστηρότερους κανόνες και αναρωτηθήκαμε πολύ λίγο αν όλα αυτά είναι τεχνικά και οικονομικά εφικτά», λέει ο διευθύνων σύμβουλος της BASF Markus Kamieth στο περιθώριο του WEF. «Σήμερα βλέπουμε ότι πολλά από αυτά δεν ήταν εφικτά και ίσως λίγο πρόωρα».

Είναι σαφές το αργότερο από τη Δευτέρα 20 Ιανουαρίου 2025, ότι η ιδέα του καπιταλισμού με φιλικό πρόσωπο έχει δεχθεί τεράστια πίεση. Ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ σκέφτεται λίγο τις ανεμογεννήτριες και τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα και πολύ τις νέες γεωτρήσεις πετρελαίου και φυσικού αερίου. Θέλει επίσης να καταργήσει τα ειδικά δικαιώματα για τις εθνικές ή σεξουαλικές μειονότητες.

«Ο μεγαλύτερος κίνδυνος τώρα είναι να γυρίσει το εκκρεμές προς την αντίθετη κατεύθυνση», λέει ο Kamieth. «Αντί να πετάξουμε όλα τα σχέδιά μας στη θάλασσα, πρέπει να εξετάσουμε πώς μπορούμε να επιτύχουμε τον πράσινο μετασχηματισμό». Διότι ο στόχος της απαλλαγής της οικονομίας από τον άνθρακα εξακολουθεί να είναι ο σωστός, λέει ο διευθύνων σύμβουλος της BASF. «Απλώς πρέπει να εξετάσουμε πιο προσεκτικά τον τρόπο με τον οποίο θα φτάσουμε εκεί».

Και ένας άλλος διευθύνων σύμβουλος του DAX στο Νταβός φοβάται: «Η όλη αναδίπλωση αποτελεί τεράστιο κίνδυνο». Αν η Γερμανία επιβραδύνει τώρα την πράσινη μετάβαση, «τότε η βιομηχανία αιολικής ενέργειας και ηλεκτρικών αυτοκινήτων μας θα βρεθεί αμέσως στην Κίνα. Τότε δεν θα παίζουμε πλέον ρόλο σε αυτόν τον τομέα». Η στιγμή της αλήθειας έφτασε.

Για πολλά χρόνια, ήταν αρκετά βολικό για τις εταιρείες να παρουσιάζουν τους στόχους τους για την πολυμορφία και τη βιωσιμότητα. Οι Δημοκρατικοί πρόεδροι κυβέρνησαν τις ΗΠΑ για 12 από τα τελευταία 16 χρόνια. Και το πολιτικό ρεύμα σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες ήταν επίσης προοδευτικό-φιλελεύθερο. Όποιος ύψωνε σημαίες του ουράνιου τόξου μπροστά από τα κεντρικά γραφεία της εταιρείας του την Ημέρα της Christopher Street ή ηλεκτροδοτούσε τον εταιρικό του στόλο μπορούσε να είναι σίγουρος για το χειροκρότημα των μέσων ενημέρωσης.

Πολλές αμερικανικές εταιρείες έχουν ήδη λάβει την απόφασή τους, από τη Meta μέχρι τα McDonalds. Κάτω από την πολιτική πίεση των Ρεπουμπλικανών, μειώνουν τις προσπάθειές τους όσον αφορά την ποικιλομορφία και τη βιωσιμότητα τόσο γρήγορα, ώστε να έχει κανείς την αίσθηση ότι η διοίκηση δεν έχει βάλει ακόμα την καρδιά της.

«Τα θέματα ποικιλομορφίας απλώς θα γίνουν πιο ήσυχα», προβλέπει ο σύμβουλος διοίκησης Klaus Schweinsberg. «Οι εταιρείες έχουν τόσα άλλα πιεστικά προβλήματα στο πιάτο τους. Μπορώ κάλλιστα να φανταστώ ότι οτιδήποτε υπερβαίνει τις νομικές υποχρεώσεις θα σταματήσει σύντομα».

Αλλά δεν πρόκειται μόνο για την ποικιλομορφία. Η οπισθοδρόμηση που μας έρχεται από τις ΗΠΑ είναι πολύ πιο ολοκληρωμένη. Ο μείζων στόχος της κλιματικής ουδετερότητας έχει δεχθεί πιέσεις υπό τον Τραμπ, όπως και η νομοθεσία περί ανταγωνισμού που περιορίζει τη δύναμη των μονοπωλίων και των ολιγοπωλίων. Ο ισχυρισμός ότι το παγκόσμιο εμπόριο πρέπει να υπακούει σε κανόνες και όχι στον νόμο της ζούγκλας απειλείται επίσης.

Θα ενθουσιαστούν και οι ευρωπαϊκές εταιρείες με τον νέο ληστρικό καπιταλισμό που αποτελεί παράδειγμα της Ουάσινγκτον και της Silicon Valley; Ή θα επιβιώσει στην Ευρώπη ένα διαφορετικό είδος οικονομίας της αγοράς, που θα λαμβάνει σοβαρά υπόψη τα δικαιώματα των μειονοτήτων, τη βιωσιμότητα και τον θεμιτό ανταγωνισμό;

Ένα παράδειγμα για το πώς διαφορετικές παραλλαγές του καπιταλισμού μπορούν να συνυπάρχουν μακροπρόθεσμα σε διαφορετικές περιοχές του κόσμου είναι η σχέση μεταξύ εργοδοτών και εργαζομένων: Αυτές είναι ριζικά διαφορετικές στη Γερμανία από ό,τι στις ΗΠΑ, με την προστασία από τις απολύσεις, τα συμβούλια εργαζομένων και την εταιρική συναπόφαση.

Ωστόσο, είναι επίσης σαφές ότι η Γερμανία από μόνη της είναι απίθανο να καταφέρει μακροπρόθεσμα να ακολουθήσει μια ιδιαίτερη πορεία όσον αφορά την ποικιλομορφία, την προστασία του κλίματος, το δίκαιο του ανταγωνισμού και τις εμπορικές ρυθμίσεις. Αν μη τι άλλο, αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Και το κατά πόσον η ΕΕ θα μπορέσει να συγκεντρώσει την απαραίτητη πολιτική βούληση για την προσπάθεια αυτή είναι ένα αρκετά μεγάλο ερωτηματικό, δεδομένης της τρέχουσας «κατάστασης της Ένωσης».

Ιδιαίτερα καθώς ο Τραμπ κατέστησε πολύ σαφές σε ένα βίντεο-σύνδεσμο στο Νταβός ότι, κατά την άποψή του, υπάρχει μόνο ένας αποδεκτός τρόπος να γίνονται οι επιχειρήσεις – ο δικός του τρόπος. Ξεκίνησε την ομιλία του με ένα απλό «γεια σας» και στη συνέχεια ο Τραμπ ανακοίνωσε ότι θα υπάρξουν φορολογικές μειώσεις δισεκατομμυρίων για τις εταιρείες στις ΗΠΑ. Ταυτόχρονα, απείλησε τους μάνατζερ στο ακροατήριο: «Αν δεν κατασκευάζετε τα προϊόντα σας στην Αμερική, θα πρέπει να πληρώσετε φόρο». Κατήγγειλε τις πρωτοβουλίες της Επιτροπής της ΕΕ για τη δίωξη αμερικανικών εταιρειών τεχνολογίας βάσει του αντιμονοπωλιακού δικαίου και άφησε να εννοηθεί ότι αυτό δεν θα μείνει αναπάντητο.

«Γνωρίζω καλά την ΕΕ. Αγαπώ την Ευρώπη και τα κράτη μέλη», τόνισε ο Τραμπ απαντώντας σε ερωτήσεις μετά την ομιλία του. Ωστόσο, ως επιχειρηματίας, είχε βιώσει ο ίδιος πόσο καιρό διαρκούσαν εκεί οι διαδικασίες αδειοδότησης. Αυτό είναι διαφορετικό στις ΗΠΑ.

Υπάρχει αυξανόμενη ανησυχία στον επιχειρηματικό κόσμο ότι οι ΗΠΑ θα αφήσουν την Ευρώπη ακόμη πιο πίσω από πλευράς ανάπτυξης, εάν η ΕΕ εμμείνει στα αυστηρά σχέδιά της, όπως η υποχρέωση γνωστοποίησης της προόδου των προσπαθειών για την προστασία του κλίματος. Ο Walter Sinn, επικεφαλής της Γερμανίας στην εταιρεία συμβούλων Bain, αναφέρει: «Τα πρόσθετα γραφειοκρατικά εμπόδια αποτελούν σημαντικό ανταγωνιστικό μειονέκτημα για τις τράπεζες και τις εταιρείες. Αυτό βρίσκεται στην κορυφή της ατζέντας για πολλά μέλη των διοικητικών συμβουλίων».

Μια ανησυχία που δεν μειώνεται από την τεράστια ταχύτητα με την οποία ο Τραμπ ανατρέπει τους πράσινους νόμους του προκατόχου του.

Προστασία του κλίματος: «Drill, baby, drill!»

Ο νέος πρόεδρος χρειάστηκε λιγότερο από τρεις ώρες για να ξεριζώσει την καρδιά της ατζέντας του Τζο Μπάιντεν για το κλίμα. Με την υπογραφή του, ο Τραμπ ακύρωσε βασικά σχέδια για τον περιορισμό των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και την προστασία των άγριων περιοχών από τις γεωτρήσεις πετρελαίου. Ο Τραμπ κήρυξε «εθνική ενεργειακή κατάσταση έκτακτης ανάγκης» και έδωσε προτεραιότητα στην εγχώρια παραγωγή πετρελαίου και φυσικού αερίου. Ωστόσο, η παραγωγή αργού πετρελαίου στις ΗΠΑ έχει ήδη φθάσει σε ιστορικά υψηλά επίπεδα τον περασμένο χρόνο. Ο Τραμπ τερμάτισε επίσης τη λεγόμενη «εντολή για ηλεκτρικά οχήματα».

Πρόκειται για έναν κανονισμό της Υπηρεσίας Προστασίας Περιβάλλοντος που υποχρεώνει τους κατασκευαστές αυτοκινήτων να μειώσουν τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου ορισμένων νέων οχημάτων. Οι κανονισμοί απόδοσης για τα πλυντήρια πιάτων, τις κεφαλές ντους και τις κουζίνες αερίου αποτελούν επίσης παρελθόν με άμεση ισχύ. Οι ΗΠΑ αποχωρούν επίσης από τη Συμφωνία του Παρισιού για το Κλίμα για δεύτερη φορά υπό τον Τραμπ.

Δεν είναι σαφές τι θα συμβεί με τον νόμο του Μπάιντεν για τη μείωση του πληθωρισμού (IRA), ο οποίος θα διοχετεύσει τρισεκατομμύρια στην προώθηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Οι ρεπουμπλικανικές πολιτείες των ΗΠΑ είναι οι κύριοι δικαιούχοι αυτού του προγράμματος. Επιπλέον, ορισμένες ενεργειακές εταιρείες αντιστέκονται εσωτερικά σε υψηλότερους όγκους παραγωγής πετρελαίου, διότι αυτό θα χαλάσει τις τιμές.

Πολλές άλλες εταιρείες προέβλεψαν την απομάκρυνση από τους κλιματικούς στόχους μόλις έγινε σαφής η αλλαγή της κυβέρνησης. Εβδομάδες πριν από την ορκωμοσία, όλες οι μεγάλες αμερικανικές τράπεζες – η Citi, η Bank of America, η Goldman Sachs, η Wells Fargo και, πιο πρόσφατα, η JP Morgan – αποχώρησαν από τη συμμαχία για το κλίμα «Net Zero Banking Alliance».

Λίγες ημέρες πριν από την ορκωμοσία του Τραμπ, ο μεγαλύτερος διαχειριστής περιουσιακών στοιχείων στον κόσμο, η Blackrock, ακολούθησε το παράδειγμά της. Ο διευθύνων σύμβουλος της Blackrock Larry Fink είναι εδώ και καιρό ένθερμος υποστηρικτής των βιώσιμων επενδύσεων και της μεγαλύτερης συμμαχίας για το κλίμα στον χρηματοπιστωτικό κόσμο.

Διαβάστε ακόμη