Το Συμβούλιο της Ευρώπης υιοθέτησε σήμερα (8/12) σχέδιο κανόνων για τις τεχνολογίες των βιομηχανιών με σκοπό τη μετάβαση στην καθαρή ενέργεια και τη μηδαμινή εκπομπή αερίων, γνωστότερο ως «Πράξη για τη βιομηχανία των μηδενικών καθαρών εκπομπών (Net Zero Industry Act)».

Κύριος στόχος της πρότασης αυτής είναι η επιτάχυνση της βιομηχανικής ανάπτυξης κρίσιμων τεχνολογιών που απαιτούνται για τη στήριξη της μετάβασης στην κλιματική ουδετερότητα, χρησιμοποιώντας τη δύναμη της ενιαίας αγοράς για την ενίσχυση της οικονομικής ανθεκτικότητας και της ανταγωνιστικότητας της Ευρώπης.

Σύμφωνα με τον Ζορντί Ερέου Μπόερ, Ισπανό Υπουργό Βιομηχανίας και Τουρισμού  «Με την Πράξη για τη βιομηχανία των μηδενικών καθαρών εκπομπών, η Ευρωπαϊκή Ένωση στοχεύει στην επίτευξη παγκόσμιας ηγετικής θέσης στην πράσινη μετάβαση, χρησιμοποιώντας τις τεχνολογίες του μέλλοντος για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της βιομηχανίας μας, τη δημιουργία ποιοτικών θέσεων εργασίας και την ενίσχυση της ανοικτής στρατηγικής μας κυριαρχίας».

Ο κανονισμός προτείνει τη διευκόλυνση των προϋποθέσεων για επενδύσεις με βάση έναν κατάλογο βασικών τεχνολογιών, απλοποιώντας τις διαδικασίες χορήγησης αδειών και δίνοντας προτεραιότητα στα στρατηγικά έργα. Προτείνει επίσης να διευκολυνθεί η πρόσβαση στην αγορά των προϊόντων στρατηγικής τεχνολογίας, να ενισχυθούν οι δεξιότητες του ευρωπαϊκού εργατικού δυναμικού σε αυτούς τους πολλά υποσχόμενους τομείς (ιδίως μέσω της δημιουργίας ακαδημιών βιομηχανίας καθαρών μηδενικών εκπομπών) και να δημιουργηθεί μια πλατφόρμα για το συντονισμό της δράσης της ΕΕ στον τομέα αυτό. Για την προώθηση της καινοτομίας, η πράξη για την καθαρή μηδενική βιομηχανία προτείνει τη δημιουργία ειδικών ρυθμιστικών πλαισίων για την ανάπτυξη, τη δοκιμή και την επικύρωση καινοτόμων τεχνολογιών (γνωστά ως ρυθμιστικά sandboxes).

Η πράξη για την καθαρή μηδενική βιομηχανία θέτει ως ενδεικτικό σημείο αναφοράς την επίτευξη του 40% της παραγωγής για την κάλυψη των αναγκών της ΕΕ σε προϊόντα στρατηγικής τεχνολογίας, όπως τα ηλιακά φωτοβολταϊκά πάνελ, οι ανεμογεννήτριες, οι μπαταρίες και οι αντλίες θερμότητας. Η πρόταση θέτει επίσης συγκεκριμένο στόχο για τη δέσμευση και αποθήκευση διοξειδίου του άνθρακα, με ετήσια ικανότητα διοχέτευσης τουλάχιστον 50 εκατομμυρίων τόνων CO2 που πρέπει να επιτευχθεί έως το 2030.

Η θέση του Συμβουλίου υποστηρίζει τους κύριους στόχους του νόμου για την καθαρή μηδενική βιομηχανία, αλλά εισάγει αρκετές βελτιώσεις, όπως η διεύρυνση του πεδίου εφαρμογής, η αποσαφήνιση των κανόνων για τις διαδικασίες χορήγησης αδειών, η πρόσβαση στην αγορά και στις δημόσιες συμβάσεις και η προώθηση των δεξιοτήτων, της έρευνας και της καινοτομίας.

Πεδίο εφαρμογής και κατάλογοι τεχνολογιών

Σε σύγκριση με την πρόταση της Επιτροπής, η θέση του Συμβουλίου αυξάνει τον κατάλογο των στρατηγικών καθαρών μηδενικών τεχνολογιών από 8 σε 10, συμπεριλαμβάνοντας την πυρηνική ενέργεια και τα βιώσιμα εναλλακτικά καύσιμα. Διευκρινίζει επίσης ότι αυτό δεν θα πρέπει να επηρεάσει ούτε το δικαίωμα των κρατών μελών να καθορίζουν το ενεργειακό τους μείγμα ούτε την κατανομή των κονδυλίων της ΕΕ κατά τη διάρκεια του τρέχοντος πολυετούς προϋπολογισμού.

Η εντολή διευρύνει επίσης τον κατάλογο των μη στρατηγικών καθαρών μηδενικών τεχνολογιών σε βιοτεχνολογικές λύσεις για το κλίμα και την ενέργεια, άλλες πυρηνικές τεχνολογίες και μετασχηματιστικές βιομηχανικές τεχνολογίες για ενεργοβόρες βιομηχανίες. Επιπλέον, η θέση του Συμβουλίου περιλαμβάνει παράρτημα με μη εξαντλητικό κατάλογο προϊόντων και εξαρτημάτων που χρησιμοποιούνται κυρίως για την κατασκευή τεχνολογιών καθαρού μηδενικού συντελεστή. Επιπλέον, η πράξη προβλέπει τακτική αξιολόγηση του κανονισμού σε σχέση με τους στόχους που έχουν τεθεί, γεγονός που ανοίγει την πόρτα για να συμπεριληφθούν και άλλες σχετικές τεχνολογίες στο μέλλον.

Διαδικασίες χορήγησης αδειών

Σύμφωνα με τη θέση του Συμβουλίου, οι στρατηγικές καθαρές μηδενικές τεχνολογίες θα επωφεληθούν από απλουστευμένες και ρεαλιστικές διαδικασίες αδειοδότησης και από πρόσθετη στήριξη για την προσέλκυση επενδύσεων, ενώ παράλληλα θα εξακολουθούν να πληρούν τις ενωσιακές και διεθνείς υποχρεώσεις. Επιπλέον, η γενική προσέγγιση περιλαμβάνει την έννοια των περιοχών επιτάχυνσης του καθαρού μηδενικού τομέα που θα βοηθήσει τα κράτη μέλη να εντοπίσουν συνέργειες κατά τη διάρκεια των διαδικασιών αδειοδότησης των έργων.

Η εντολή του Συμβουλίου περιλαμβάνει τη μεταφορά και τις υποδομές CO2 στο πεδίο εφαρμογής των διατάξεων για την ικανότητα έγχυσης CO2, διευρύνοντας έτσι την αλυσίδα αξίας για τον τομέα αυτό. Από την άλλη πλευρά, αποκλείει τους μικρούς παραγωγούς πετρελαίου και φυσικού αερίου από την ατομική τους συνεισφορά στον ενωσιακό στόχο για τη διαθέσιμη ικανότητα έγχυσης CO2.

Δημόσιες συμβάσεις και δημοπρασίες

Η γενική προσέγγιση αποσαφηνίζει τις διαδικασίες σύναψης δημόσιων συμβάσεων ώστε να εξασφαλιστούν ασφαλείς, διαφανείς, εφαρμόσιμες και εναρμονισμένες απαιτήσεις για τεχνολογίες καθαρού μηδενικού συντελεστή, καθώς και διαφοροποίηση της προμήθειας στρατηγικών τεχνολογιών στην ΕΕ, ενώ παράλληλα διασφαλίζεται επαρκής ευελιξία για τις αναθέτουσες αρχές. Αποσαφηνίζει, για παράδειγμα, υπό ποιες προϋποθέσεις οι δημόσιες αρχές μπορούν να επιλέξουν έναν πάροχο που δεν είναι ο φθηνότερος, εάν αυτός έχει μεγαλύτερη συμβολή στην περιβαλλοντική βιωσιμότητα και την ανθεκτικότητα του κράτους μέλους.

Όσον αφορά τους πλειστηριασμούς, η πρόταση του Συμβουλίου επιτρέπει στα κράτη-μέλη να εφαρμόζουν τόσο κριτήρια προεπιλογής όσο και κριτήρια ανάθεσης. Η Επιτροπή θα καθορίσει τα κριτήρια αυτά σε εκτελεστική πράξη και θα αναθεωρήσει τον όγκο των πλειστηριασμών βάσει αξιολόγησης της λειτουργίας του συστήματος.

Υπενθυμίζοντας ότι η εκπαίδευση αποτελεί εθνική αρμοδιότητα, η θέση του Συμβουλίου υποστηρίζει τους γενικούς στόχους για τις ευρωπαϊκές βιομηχανικές ακαδημίες για την αναπαραγωγή του επιτυχημένου μοντέλου της “ευρωπαϊκής ακαδημίας μπαταριών” όσον αφορά την ανάπτυξη και την παροχή περιεχομένου κατάρτισης προσαρμοσμένου στις ανάγκες δεξιοτήτων της βιομηχανίας των μηδενικών εκπομπών.

Η γενική προσέγγιση του Συμβουλίου διατηρεί τη δυνατότητα για τα κράτη μέλη να δημιουργήσουν, με δική τους πρωτοβουλία, ρυθμιστικά sandboxes. Οι νεοσύστατες επιχειρήσεις θα πρέπει επίσης να επωφεληθούν από τα ειδικά μέτρα που προβλέπονται για τη συμμετοχή των μικρομεσαίων επιχειρήσεων στα sandboxes.

Ιστορικό υπόβαθρο

Ο νόμος για την καθαρή μηδενική βιομηχανία είναι μία από τις τρεις βασικές νομοθετικές πρωτοβουλίες του βιομηχανικού σχεδίου της Πράσινης Συμφωνίας, μαζί με τον νόμο για τις κρίσιμες πρώτες ύλες και τη μεταρρύθμιση του σχεδιασμού της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της καθαρής μηδενικής βιομηχανίας της Ευρώπης και τη στήριξη της ταχείας μετάβασης στην κλιματική ουδετερότητα

Στα συμπεράσματά τους, της 26ης και 27ης Οκτωβρίου 2023, οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων κάλεσαν το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο να καταλήξουν άμεσα σε συμφωνία σχετικά με την «Πράξη για τη βιομηχανία των μηδενικών καθαρών εκπομπών», με σκοπό την οριστικοποίηση του νέου νομοσχεδίου πριν από το τέλος του τρέχοντος νομοθετικού κύκλου.

Η γενική προσέγγιση που συμφωνήθηκε σήμερα επισημοποιεί τη διαπραγματευτική θέση του Συμβουλίου. Παρέχει στην Προεδρία του Συμβουλίου εντολή για διαπραγματεύσεις με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το οποίο ενέκρινε τη δική του θέση στις 21 Νοεμβρίου 2023.