Ιστορική απόφαση συνιστά η συμφωνία των κυβερνήσεων της ΕΕ για βαθμιαία απαγόρευση των εισαγωγών ρωσικού αερίου, μέσω αγωγών και LNG, με καταληκτική ημερομηνία για την πλήρη απεξάρτηση την 1η Ιανουαρίου 2028. Απόφαση που ενέχει σημαντικές ευκαιρίες για την Ελλάδα, αλλά και προκλήσεις κυρίως κατά τη μεταβατική περίοδο 2026-2028 ιδίως στο «μέτωπο» των τιμών ενέργειας, με δεδομένο ότι το ρωσικό αέριο κατέχει ακόμα το μεγαλύτερο μερίδιο στο μείγμα των εισαγωγών με μερίδιο της τάξης του 45%, σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του ΔΕΣΦΑ.
Πιο συγκεκριμένα, η «αλλαγή πίστας» στην ενεργειακή πολιτική της Ευρώπης με την οριστική (όπως υπογραμμίζουν μετ΄ επιτάσεως οι Βρυξέλλες) απεξάρτησή της από έναν από τους βασικούς προμηθευτές της Ευρώπης και η υποκατάσταση του ρωσικού αερίου από LNG -σε μεγάλο βαθμό αμερικανικής προέλευσης- μπορεί να αναβαθμίσει περαιτέρω την ενεργειακή θέση της Ελλάδας -και τους δεσμούς της με την Ουάσιγκτον-, με τη χώρα να αναδεικνύεται σε κρίσιμο κόμβο εισόδου και διαμετακόμισης προς την Κεντρική και Νοτιοανατολική Ευρώπη φυσικού αερίου από αξιόπιστους προμηθευτές, όπως οι ΗΠΑ και το Αζερμπαϊτζάν, μέσω των τερματικών σταθμών της Ρεβυθούσας και της Αλεξανδρούπολης, του ελληνοβουλγαρικού αγωγού IGB και του Διαδριατικού Αγωγού TAP. Πρόκειται για μια τάση που έχει ήδη αρχίσει να διαφαίνεται, με φόντο την αύξηση των εισαγωγών LNG κατά 81% τους πρώτους εννέα μήνες του έτους (εκ των οποίων σχεδόν το 90% ήταν φορτία από τις ΗΠΑ), με παράλληλη μείωση των εισαγωγών ρωσικού αερίου αγωγών που έχουν υποχωρήσει σημαντικά σε σχέση με το peak που είχαν προσεγγίσει το καλοκαίρι του 2024, όταν το ποσοστό τους υπερέβαινε το 60%.
Η ενίσχυση της γεωπολιτικής θέσης της Ελλάδας στη Νοτιοανατολική Ευρώπη
Διαμορφώνεται δηλαδή ένα «τοπίο» που ενισχύει το momentum για τον Κάθετο Διάδρομο Φυσικού Αερίου που έχει ως αφετηρία την Ελλάδα και καταλήγει στη Μολδαβία και την Ουκρανία, καθώς η πλήρης αξιοποίησή του θα σηματοδοτήσει την αύξηση όχι μόνο της εξαγωγικής δυναμικότητας της Ελλάδας (και έχει τη σημασία του ότι από την αρχή του έτος οι εξαγωγές προς Βορρά έχουν πραγματοποιήσει άλμα 660%), αλλά και της σημασίας της θέσης της χώρας για την ενεργειακή ασφάλεια της ευρύτερης περιοχής της Κεντρικής και Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι το project του Κάθετου Διαδρόμου βρίσκεται πολύ ψηλά στην ατζέντα των ΗΠΑ όσον αφορά τις ενεργειακές της σχέσης με την Ελλάδα καθώς ανοίγει «πεδίο δόξης λαμπρόν» για αύξηση των αμερικανικών εισαγωγών LNG και ενδεχομένως τη σύναψη μακροπρόθεσμων συμβολαίων, κάτι που αναμένεται να καταστεί σαφές και κατά την επίσκεψη του Αμερικανού υπουργού Ενέργειας Κρις Ράιτ στη χώρα μας στις αρχές Νοεμβρίου.
Ένα ακόμα σημαντικό όφελος που προκύπτει από τη συμφωνία για την Ελλάδα είναι η υποβάθμιση του ρόλου της Τουρκίας ως προμηθευτή φυσικού αερίου της Ευρώπης, καθώς εν πολλοίς χάρη στις κινήσεις του ΥΠΕΝ ενσωματώθηκε ονομαστική πρόβλεψη για τον αγωγό TurkStream που μεταφέρει φυσικό αέριο ρωσικής προέλευσης μέσω Τουρκίας προς τη Βουλγαρία και την Ελλάδα. Η εν λόγω πρόβλεψη «απαντά» σε μια από τις βασικές ανησυχίες της Αθήνας που είναι οι συγκαλυμμένες» εισαγωγές ρωσικού αερίου στην Ευρώπη που «μεταμφιέζεται» ως τουρκικό, υπό τον μανδύα του Turkish Blend και αναφέρει ότι οποιεσδήποτε άλλες ροές φυσικού αερίου μέσω Τουρκίας προς Βουλγαρία και Ελλάδα θεωρούνται ρωσικής προέλευσης, μέχρι αποδείξεως του εναντίου. Διατύπωση που «φωτογραφίζει» τον δεύτερο αγωγό Βουλγαρίας-Τουρκίας που μεταφέρει ρωσικό αέριο τόσο μέσω αγωγών όπως ο BlueStream, όσο και LNG (ρωσικό και από άλλες χώρες) που φτάνει στα πέντε πλωτά τερματικά (FSRU) της Τουρκίας.
Οι προκλήσεις της μεταβατικής περιόδου
Την ίδια στιγμή, η Ελλάδα καλείται να αντιμετωπίσει την πρόκληση της υποκατάστασης του βασικού της προμηθευτή φυσικού αερίου χωρίς αναταράξεις στις τιμές ενέργειας (γιατί αποτελεί «κοινό μυστικό» ότι τα τελευταία χρόνια η Ρωσία προμήθευε φυσικό αέριο με έκπτωση σε σχέση με την τιμή που διαπραγματεύεται το φυσικό αέριο στον κόμβο TTF) αλλά και στη ασφάλεια εφοδιασμού. Και τούτο γιατί «είναι άλλο πράγμα η ροή φυσικού αερίου από έναν αγωγό και άλλο η αυξημένη εξάρτηση από φορτία LNG που έρχονται με πλοία και η προμήθειά τους παρουσιάζει έντονη μεταβλητότητα», όπως σχολιάζει στέλεχος της αγοράς, προσθέτοντας ότι η Ελλάδα από το 2028 θα μείνει με έναν μόνο προμηθευτή αγώγιμου αερίου (το Αζερμπαϊτζάν), το οποίο χαρακτηρίζεται από σταθερή ροή και ορατότητα σε μεγάλο χρονικό ορίζοντα ως προς την τιμή του, σε αντιπαράθεση με τα φορτία LNG που οι περισσότεροι «παίκτες» προμηθεύονται από τη spot αγορά, όπου οι τιμές υπόκεινται μεγάλες διακυμάνσεις, κάτι που έγινε επώδυνα αισθητό κατά την ενεργειακή κρίση του 2022- 2023. Το ότι η Ελλάδα δεν έχει αποθηκευτικές υποδομές φυσικού αερίου (όπως οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες…) που γεμίζουν συνήθως το καλοκαίρι όταν η ζήτηση για αέριο μειώνεται και οι τιμές είναι πιο χαμηλές και αποτελούν «μαξιλάρι» για τον εφοδιασμό σε χαμηλό κόστος κατά τις περιόδους της αιχμής της ζήτησης την καθιστά πιο ευάλωτη στην «στοχαστικότητα» του LNG.
Σε κάθε περίπτωση, παράγοντες με γνώση των πραγμάτων εντοπίζουν τις μεγαλύτερες προκλήσεις στο έτος αερίου 2026-2027, δηλαδή την πρώτη χρονιά μετά το «στοπ» στις υφιστάμενες βραχυπρόθεσμες συμβάσεις προμήθειας φυσικού αερίου και στο έτος 2027-2028, κάνοντας λόγο για «μια διετία προσαρμογής». Για τη συνέχεια προβλέπεται μεγάλη αύξηση της διεθνούς προσφοράς LNG καθώς θα μπουν στο σύστημα οι πρόσθετες ποσότητες από τις νέες υποδομές που κατασκευάζονται στην παρούσα φάση σε χώρες όπως οι ΗΠΑ και το Κατάρ και γι’ αυτό προβλέπεται αποκλιμάκωση των πιέσεων.
Δεν είναι τυχαίο ότι οι δυο χώρες της ΕΕ που καταψήφισαν το σχέδιο Κανονισμού, η Ουγγαρία και η Σλοβακία, επικαλέστηκαν ακριβώς τους μεγάλους κινδύνους για την ασφάλεια ενεργειακού εφοδιασμού και των τιμών, ως περίκλειστες χώρες. Ωστόσο, traders που επικαλείται το Politico εκτιμούν ότι οι παρενέργειες θα είναι ελεγχόμενες. «Είναι αλήθεια ότι ο Κανονισμός μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση τιμών 5-10% στην Κεντρική Ευρώπη», σχολιάζει αναλυτής της Erste Bank. Αν όμως η Κομισιόν συνεργαστεί με τις χώρες για να μειωθούν τα τέλη διαμετακόμισης φυσικού αερίου, αυτό θα μπορούσε να ψαλιδίσει κατά πολύ την όποια αύξηση των τιμών.
Παρά τις προκλήσεις της μεταβατικής περιόδου, είναι διάχυτη η αισιοδοξία σε Ελλάδα και Ευρώπη ότι το εγχείρημα της απεξάρτησης θα στεφθεί με επιτυχία. «Τα μέτρα έχουν σχεδιαστεί κατά τρόπο που να διασφαλίζουν την ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού της Ευρώπης περιορίζοντας παράλληλα τις όποιες παρενέργειες στις τιμές», τόνισε αξιωματούχος της Κομισιόν.
Όπως δε δήλωσε ο κ. Παπασταύρου δίνοντας το στρατηγικό στίγμα της συμφωνίας, «Το κυρίαρχο σημείο σύγκλισης ΕΕ και ΗΠΑ στον τομέα της ενέργειας είναι η απεξάρτηση από το ρωσικό φυσικό αέριο. Σε αυτή τη νέα ενεργειακή αρχιτεκτονική, η πατρίδα μας διαδραματίζει πρωταγωνιστικό ρόλο. Στηρίζουμε τον κανονισμό REPowerEU, καθώς οδηγεί την Ευρώπη σε ενεργειακή ανεξαρτησία. Απαραίτητη η αυστηρή τήρησή του από όλους», κατέληξε παραπέμποντας στην επόμενη ημέρα και στις προκλήσεις της εφαρμογής του ιστορικού deal.
Παπασταύρου: Ρεαλιστική απεξάρτηση με προσιτές τιμές ενέργειας
Στην τοποθέτησή του στο Συμβούλιο των ΥΠΕΝ, εξάλλου, ο κ. Παπασταύρου υπογράμμισε τη σημασία των τιμών του ηλεκτρισμού, παράλληλα με την ενεργειακή ασφάλεια, στο φόντο της ανοδικής τάσης των τιμών ηλεκτρισμού στο Ελληνικό Χρηματιστήριο Ενέργειας αυτό το μήνα και της επανεμφάνισης της «ψαλίδας» των χονδρεμπορικών τιμών μεταξύ Κεντρικής και Νοτιοανατολικής Ευρώπης (εις βάρος της δεύτερης) και των ακραίων ενδοημερήσιων διακυμάνσεων. Όπως τόνισε ο Έλληνας υπουργός, «Υποστηρίζουμε μία ρεαλιστική και προσεκτικά διαχειριζόμενη μετάβαση, που θα εξασφαλίζει την προσιτότητα των τιμών και την ασφάλεια του εφοδιασμού. Η ενεργειακή ανεξαρτησία πρέπει να συνδέεται και με χαμηλές τιμές για τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις. Αν, όμως, η Ευρώπη αντιμετωπίζει την ενεργειακή ασφάλεια και απεξάρτηση ως κάτι αποσυνδεδεμένο από τις προσιτές τιμές, τότε κινδυνεύουμε να έχουμε αντίστροφα αποτελέσματα». Ο κ. Παπασταύρου κάλεσε στη συνέχεια τον κ. Γιόργκενσεν να αναλάβει συγκεκριμένη δράση, τονίζοντας ότι «Η νοτιοανατολική Ευρώπη επιβαρύνεται δυσανάλογα από την αύξηση των τιμών του ρεύματος και Χρειαζόμαστε πράξεις, όχι μόνο συντονισμό και διάλογο». Να σημειωθεί ότι για σήμερα η μέση χονδρεμπορική τιμή διαμορφώνεται στα 151,76 ευρώ/MWh, από τις υψηλότερες στην Ευρώπη, με τη μέγιστη τιμή στα 320,88 ευρώ/MWh.
Οι κρίσιμες ημερομηνίες του Κανονισμού
Η συμφωνία οι «27», προβλέπει ότι το στοπ στο ρωσικό αέριο θα υλοποιηθεί σε τρεις φάσεις:
- Μετά την 1η Ιανουαρίου 2026 μπαίνει φρένο στη σύναψη νέων βραχυπρόθεσμων συμβάσεων ρωσικού αερίου, τόσο μέσω αγωγών όσο και LNG.
- Βραχυπρόθεσμα συμβόλαια εισαγωγής ρωσικού αερίου που συνάφθηκαν πριν την 17η Ιουνίου 2025 θα ισχύουν έως τις 17 Ιουνίου 2026,
- Το τελευταίο ορόσημο είναι η 1η Ιανουαρίου 2028, μετά την οποία μπαίνει φρένο και στα μακροπρόθεσμα συμβόλαια για προμήθεια ρωσικού αερίου μέσω αγωγών.
Κατά τη μεταβατική περίοδο, ισχύουν αυστηρότερες απαιτήσεις ενημέρωσης για το ρωσικό αέριο, όπως η ημερομηνία και η διάρκεια του συμβολαίου, οι συμφωνημένες ποσότητες και τυχόν αλλαγές. Θεσπίζεται επίσης προκαταρκτική διαδικασία αδειοδότησης για όλες τις εισαγωγές φυσικού αερίου, ώστε να διασφαλίζεται η συμμόρφωση με την απαγόρευση. Για μη ρωσικό φυσικό αέριο, αρκεί απλή απόδειξη πέντε ημέρες πριν την εισαγωγή.
Στην περίπτωση μικτών φορτίων LNG, τα έγγραφα πρέπει να δείχνουν το ποσοστό ρωσικού και μη ρωσικού αερίου στο μείγμα. Μόνο το αποδεδειγμένα μη ρωσικό ποσοστό μπορεί να εισαχθεί στην ΕΕ. Επιπλέον, έχουν εισαχθεί πρόσθετοι μηχανισμοί παρακολούθησης και αναφοράς, ώστε να αποτραπεί η είσοδος ρωσικού αερίου στην ΕΕ μέσω διαμετακομιστικών διαδικασιών (gas in transit).
Διαβάστε ακόμη
