Τα καινοτόμα χρηματοδοτικά εργαλεία που εξετάζει το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ) προς αξιοποίηση στα νέα γενιάς προγράμματα «Εξοικονομώ» για τα κτίρια, πολλά εκ των οποίων βάζουν στο παιχνίδι και τους παρόχους ενέργειας «φωτίζει» ο Οδικός Χάρτης για την εξοικονόμηση ενέργειας στα κτίρια που δημοσίευσε το Υπουργείο και φέρει την υπογραφή του Υπουργού ΠΕΝ Σταύρου Παπασταύρου και του Υφυπουργού Νίκου Τσάφου. Μεταξύ των νέων μοντέλων που έχουν εφαρμοστεί με επιτυχία στο εξωτερικό και έχουν μπει στο μικροσκόπιο του ΥΠΕΝ περιλαμβάνεται η συμμετοχή των Εταιρειών Παροχής Ενεργειακών Υπηρεσιών (ESCOs), το μοντέλο «πληρώνεις όσο εξοικονομείς» (Pay As You Save- PAYS), τα πράσινα μισθωτήρια και η παροχή εμμέσων δανείων από τον πάροχο.

Τη ίδια στιγμή, όμως, ο Οδικός Χάρτης επαναφέρει στο προσκήνιο και τις καθυστερήσεις πληρωμών που ταλανίζουν τα υφιστάμενα προγράμματα και δη το «Εξοικονομώ 2023» και το «Εξοικονομώ Ανακαινίζω», καθώς τα επίσημα στοιχεία για την πορεία υλοποίησης που καταγράφονται αναδεικνύουν το μέγεθος του προβλήματος που έχει παραδεχθεί η κυβέρνηση, η οποία εκτός από την αλλαγή της αρχιτεκτονικής των νέων προγραμμάτων που έχει εξαγγείλει καλείται να επισπεύσει και τα παλαιά προγράμματα. Ενδεικτικά στο κείμενο αναφέρεται ότι «Το Εξοικονομώ 2021 είναι ακόμη ενεργό σε φάση ολοκλήρωσης έργων, ενώ το «Εξοικονομώ Ανακαινίζω» και το «Εξοικονομώ 2023 επί της ουσίας δεν έχουν ακόμη ενεργοποιηθεί για την υλοποίηση των ενταγμένων έργων», κάτι που υπονοεί εμμέσως πλην σαφώς ότι δεν έχουν ακόμη αρχίσει οι πληρωμές.

Όπως έχει γράψει εξάλλου το energygame.gr, θέμα υφίσταται όχι μόνο στα «Εξοικονομώ» για τα κτίρια -στα οποία εστιάζει ο οδικός χάρτης του ΥΠΕΝ- αλλά και στο πρόγραμμα «Αλλάζω Σύστημα Θέρμανσης και Θερμοσίφωνα», όπου υποβλήθηκαν πάνω από 190.000 αιτήσεις και επίσης καθυστερεί.

Τα νέα μοντέλα που έχουν μπει στο μικροσκόπιο του ΥΠΕΝ

Σε κάθε περίπτωση, ο Οδικός Χάρτης κοιτάζει προς το μέλλον και ξεκινώντας από την παραδοχή ότι η Ελλάδα υστερεί στην ενεργειακή αποδοτικότητα σε σχέση με τον μέσο όρο των 27 περιγράφει μια σειρά χρηματοδοτικών εργαλείων, με στόχο τα νέα προγράμματα να μην βασίζονται αποκλειστικά στην συνταγή του παρελθόντος «Κρατική επιδότηση- ίδια συμμετοχή ωφελούμενου (σκέλος που συχνά αποδεικνύεται προβληματικό) -δάνειο», αλλά να ενεργοποιούν μηχανισμούς της αγοράς ώστε και η μόχλευση των δημόσιων πόρων να ενισχύεται και να μειώνεται το ρίσκο της υλοποίησης των παρεμβάσεων.

Στην αναλυτική καταγραφή των εναλλακτικών χρηματοδοτικών εργαλείων (που περιλαμβάνει τα υπέρ και τα κατά του καθενός και παραδείγματα εφαρμογής από χώρες του εξωτερικού), κεντρική θέση επέχουν οι εταιρείες παροχής ενεργειακών υπηρεσιών (ESCOs) που χρηματοδοτούν οι ίδιες τις εργασίες αναβάθμισης μιας κατοικίας και η αμοιβή τους συνδέεται με την εξοικονόμηση ενέργειας που πετυχαίνει ο πελάτης τους. Πρόκειται για ένα μοντέλο που θα χρησιμοποιηθεί στα νέα «Εξοικονομώ» που θα εστιάζουν στα ενεργειακά ευάλωτα νοικοκυριά, θα αφορούν σε 600.000 περίπου δικαιούχους και θα χρηματοδοτηθούν από πόρους του Κοινωνικού Κλιματικού Ταμείου, όπως εξήγησαν πρόσφατα ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Κωστής Χατζηδάκης και ο κ. Παπασταύρου.

Πώς θα λειτουργούν οι Εταιρείες Παροχής Ενεργειακών Υπηρεσιών (ESCO)

Όπως αναφέρεται στο κείμενο του Οδικού Χάρτη, «Οι Εταιρείες Παροχής Ενεργειακών Υπηρεσιών (ESCOs) είναι εμπορικές επιχειρήσεις που προσφέρουν ολοκληρωμένες λύσεις για την εξοικονόμηση ενέργειας σε ιδιοκτήτες κτιρίων, περιλαμβάνοντας ενεργειακούς ελέγχους, χρηματοδότηση, σχεδίαση, εγκατάσταση και συντήρηση αναβαθμίσεων ενεργειακής απόδοσης. Οι ESCOs μπορούν να προσφέρουν μια εναλλακτική χρηματοδότηση για την υλοποίηση αναβαθμίσεων ενεργειακής απόδοσης σε οικιστικά κτίρια στην Ελλάδα. Ουσιαστικά ο ωφελούμενος του μέτρου χωρίς να δαπανά κεφάλαιο υλοποιεί τις αναγκαίες παρεμβάσεις και αποπληρώνει το κόστος του έργου μέσω της Σύμβασης Ενεργειακής Απόδοσης που υπογράφει με την ΕSCO και της εξοικονόμησης ενέργειας που επιτυγχάνεται. Η ESCO χρηματοδοτεί εξ’ ολοκλήρου το έργο με ίδια κεφάλαια, ουσιαστικά δανειοδοτεί τον ωφελούμενο, και αποπληρώνεται από την απομείωση του κόστους ηλεκτρικής ενέργειας που κατέβαλλε ο ωφελούμενος πριν τις παρεμβάσεις».

Το μοντέλο «Πληρώνεις καθώς εξοικονομείς»  (PAYS)

Τα μοντέλα Pay-As-You-Save (PAYS) συνδέουν τις εξοικονομήσεις στους λογαριασμούς ενέργειας άμεσα με τις αποπληρωμές για αναβαθμίσεις έργων Εξοικονόμησης Ενέργειας. Οι πελάτες πληρώνουν μια σταθερή μηνιαία χρέωση στους λογαριασμούς ρεύματος, βασισμένη στις εκτιμώμενες εξοικονομήσεις ενέργειας, αντί για ένα το αρχικό κόστος των εργασιών αναβάθμισης. Αυτό μειώνει τον χρηματοοικονομικό κίνδυνο και κάνει τις επενδύσεις ενεργειακής εξοικονόμησης πιο προσιτές κατά τη διάρκεια της περιόδου. Οι προμηθευτές ηλεκτρικής ενέργειας ωφελούνται, προσφέροντας μια επιπλέον υπηρεσία, αυτή της ενεργειακής αναβάθμισης της οικίας του πελάτης τους, ενώ ταυτόχρονα ενισχύουν την ενεργειακή αποδοτικότητα σε μια αγορά που χρειάζεται υποστήριξη στη χρηματοδότηση. Το μοντέλο έχει εφαρμοστεί μεταξύ άλλων σε ΗΠΑ, Γερμανία και Μ. Βρετανία. Στην Ελλάδα, τα μοντέλα PAYS θα μπορούσαν να εισαχθούν για να βοηθήσουν τους ιδιοκτήτες κατοικιών και τις επιχειρήσεις να χρηματοδοτήσουν έργα αναβάθμισης ενεργειακής αποδοτικότητας με ελάχιστο ή μηδενικό αρχικό κόστος επένδυσης. Αυτό μπορεί να είναι ιδιαίτερα ελκυστικό σε περιοχές με παλαιότερο απόθεμα κατοικιών που χρειάζεται εκσυγχρονισμό. Όπως τονίζεται στον Οδικό Χάρτη, απαραίτητες προϋποθέσεις για την εφαρμογή του είναι η συνεργασία με τις εγχώριες εταιρείες προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας και η υποστήριξη από τις ρυθμιστικές αρχές.

Χρηματοδότηση και αποπληρωμή μέσω των λογαριασμών ενέργειας (On bill Financing)

Μέσω του On-bill financing (OBF), η χρηματοδότηση δράσεων βελτίωσης της ενεργειακής απόδοσης γίνεται συνήθως από τον προμηθευτή ηλεκτρικής ενέργειας (ή φυσικού αερίου) ή τρίτα μέρη, και η αποπληρωμή του κόστους υλοποίησης των παρεμβάσεων γίνεται από τον ωφελούμενο μέσω των λογαριασμών ηλεκτρικής ενέργειας εκδόσεως του προμηθευτή. Συνεπώς, η αποπληρωμή της επένδυσης γίνεται περιοδικά (σε προκαθορισμένη περίοδο, π.χ., μηνιαία), με αποπληρωμή των χρεώσεων επί του λογαριασμού ηλεκτρικής ενέργειας. Τα κόστη του έργου χρεώνονται τμηματικά στους λογαριασμούς κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας (ή φυσικού αερίου), κάνοντας τη διαδικασία απρόσκοπτη και διαφανή. Η εταιρεία κοινής ωφέλειας, όχι μόνο διαχειρίζεται το πρόγραμμα και συλλέγει τις πληρωμές μέσω των λογαριασμών έκδοσης της, αλλά κατά κανόνα χρηματοδοτεί τις επενδύσεις. Το μοντέλο που έχει αξιοποιηθεί σε Βέλγιο, Ολλανδία και Γερμανία ουσιαστικά λειτουργεί ως ένα έμμεσο δάνειο συγκεκριμένου χρονικού διαστήματος του προμηθευτή ενέργειας προς τον πελάτη του, συγκεκριμένου χρονικού διαστήματος το οποίο εξαντλείται με την αποπληρωμή του κόστους της εξοικονόμησης. Δημιουργεί δε ετήσιες εξοικονομήσεις κόστους ενέργειας για τον ιδιοκτήτη ή τον ενοικιαστή του κτιρίου εντός της περιόδου του δανείου, οι οποίες αντισταθμίζουν τα κόστη αποπληρωμής, οδηγώντας δυνητικά σε καθαρή μείωση των συνολικών εξόδων.

Το μοντέλο OBF θεωρείται κατάλληλο για την Ελλάδα, μεταξύ άλλων επειδή μέσω των εν λόγω προγραμμάτων δίνεται η δυνατότητα σε ιδιώτες και επιχειρήσεις να προχωρήσουν σε έργα αναβάθμισης της ενεργειακής αποδοτικότητας, με μικρή ή και με μηδενική αρχική κεφαλαιακή επένδυση, μειώνοντας τα αρχικά κόστη. Περαιτέρω, με δεδομένο ότι τα υψηλά επιτόκια των τραπεζικών δανείων αυξάνουν το κόστος των ανακαινίσεων και τα κάνουν λιγότερο προσιτά για τους ιδιοκτήτες κατοικιών το OBF μπορεί να προσφέρει μια προσιτή εναλλακτική λύση χρηματοδότησης, με όρους που ταιριάζουν με το προφίλ του εκάστοτε καταναλωτή ηλεκτρικής ενέργειας, αλλά και την ενσωμάτωση της αποπληρωμής στους λογαριασμούς κοινής ωφέλειας του εκάστοτε προμηθευτή.

To μοντέλο PACE- Ενεργειακή εξοικονόμηση μέσω φόρων

Τα προγράμματα PACE που έχουν εφαρμοστεί σε ΗΠΑ και Γαλλία προσφέρουν τη δυνατότητα στους ιδιοκτήτες ακινήτων να υλοποιήσουν παρεμβάσεις ενεργειακής αποδοτικότητας χωρίς το αρχικό κόστος της επένδυσης. Οι δράσεις υλοποιούνται, είτε από την κεντρική διοίκηση, είτε σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης και ο ωφελούμενος αναλαμβάνει την υποχρέωση να τις αποπληρώσει μέσω των επιπρόσθετων φόρων που επιβάλλονται επί του ακινήτου. Οι δράσεις εξοικονόμησης αποπληρώνονται από τους επιπρόσθετους φόρους ακινήτων, γεγονός το οποίο εξασφαλίζει την αποπληρωμή των οφειλών και δημιουργεί ένα μεταβιβάσιμο βάρος που αφορά το ακίνητο, το οποίο αυξάνει παράλληλα και την αξία του ακινήτου. Συνεπώς, η οφειλή συνδέεται απευθείας με το ακίνητο και κατ’ επέκταση με τον εκάστοτε ιδιοκτήτη του ακινήτου.

Τα Ταμεία Εγγυήσεων

Τα ταμεία εγγυήσεων είναι σχήματα ενίσχυσης της πιστοληπτικής ικανότητας σε συνεργασία με τις τράπεζες και άλλα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, στα δάνεια που χορηγούνται για έργα ενεργειακής εξοικονόμησης, ενθαρρύνοντας τις τράπεζες να επεκτείνουν την χρηματοδότηση τους. Αυτή η προσέγγιση είναι ιδιαίτερα πολύτιμη στην προώθηση βιώσιμων ενεργειακών πρακτικών και στην ενίσχυση της οικονομικής βιωσιμότητας τέτοιων πρωτοβουλιών. Πρόκειται για εγγυοδοτικό εργαλείο που έχει εφαρμοστεί σε Ιταλία, Γαλλία, Πορτογαλία και Ουγγαρία και  ενεργοποιείται με στόχο την παροχή εγγυήσεων και την βελτίωση της πιστοληπτικής ικανότητας των ωφελούμενων από τα έργα εξοικονόμησης ενέργειας.

Τα ταμεία εγγυήσεων είναι πιο αποτελεσματικά όταν συνδυάζονται με άλλα χρηματοπιστωτικά εργαλεία, όπως επιχορηγήσεις, δάνεια και τεχνική βοήθεια. Όπως τονίζεται στο κείμενο του ΥΠΕΝ, πολλά επιτυχημένα ταμεία εγγυήσεων ενεργειακής απόδοσης στην Ευρώπη έχουν αξιοποιήσει πρόσθετους πόρους από χρηματοδοτικά εργαλεία της ΕΕ, όπως το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ). Οσον αφορά στις προοπτικές εφαρμογής στην Ελλάδα, επισημαίνεται ότι τα εν λόγω ταμεία μπορούν να υποστηρίξουν τομ εγχώριο χρηματοπιστωτικό κλάδο με στόχο την χρηματοδότηση μεγαλύτερων έργων ενεργειακής απόδοσης, καλύπτοντας τους κινδύνους που σχετίζονται με τις αθετήσεις πληρωμών.

Λευκά Ομόλογα

Τα λευκά ομόλογα είναι σχεδιασμένα για τη χρηματοδότηση έργων που αποσκοπούν ειδικά στη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης, αλλά εστιάζουν σε δημόσια, εμπορικά και βιομηχανικά κτίρια αντί για οικιστικά. Οι επενδυτές προσελκύονται από φορολογικά οφέλη και σταθερές αποδόσεις από εγγυημένες εξοικονομήσεις ενέργειας. Τα λευκά ομόλογα αρχίζουν να κερδίζουν έδαφος στις αγορές που επικεντρώνονται στην αναβάθμιση κτιρίων και την ενεργειακή απόδοση. Αρκετές ευρωπαϊκές χώρες έχουν εκδώσει ομόλογα με χαρακτηριστικά λευκών ομολόγων, συμπεριλαμβανομένων της Σουηδίας, της Νορβηγίας, της Γαλλίας, της Γερμανίας και της Ολλανδίας. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει επίσης υποστηρίξει τη χρήση των λευκών ομολόγων καθώς έχει λανσάρει το Ευρωπαϊκό Ταμείο Εγγυήσεων για Επενδύσεις Ενεργειακής Απόδοσης (European Guarantee Fund for Energy Efficiency Investments, EGF) που παρέχει εγγυήσεις για λευκά ομόλογα και άλλες μορφές χρηματοδότησης δράσεων ενεργειακής απόδοσης.

Πράσινα Μισθωτήρια

Τα πράσινα μισθωτήρια συμβόλαια είναι συμβάσεις μίσθωσης που αποσκοπούν στη διασφάλιση της βιώσιμης κατασκευής/εξοπλισμού, χρήσης και συντήρησης του ακινήτου. Ο σκοπός ενός πράσινου μισθωτηρίου είναι να ενθαρρύνει τα μέρη (τον ενοικιαστή και τον ιδιοκτήτη) να υιοθετήσουν περιβαλλοντικά αποδοτικές πρακτικές που μπορούν να διαχειριστούν τον περιβαλλοντικό αντίκτυπο του κτιρίου και να μειώσουν το ανθρακικό αποτύπωμα των εμπορικών ακινήτων. Το μέτρο –που έχει εφαρμοστεί με επιτυχία σε Βέλγιο και Ολλανδία-  θα μπορούσε να λειτουργήσει με ταυτόχρονη φοροελάφρυνση του ιδιοκτήτη του ακινήτου, ο οποίος αναλαμβάνει τις παρεμβάσεις στην ιδιοκτησία του, μέσω μειωμένου φορολογικού συντελεστή επί του ενοικίου που εισπράττει. Τα πράσινα μισθωτήρια θα μπορούσαν να προωθηθούν στον τομέα των εμπορικών ακινήτων στην Ελλάδα για να ενθαρρύνουν επενδύσεις στη βιωσιμότητα, με όρους που ευθυγραμμίζουν τα συμφέροντα των ενοικιαστών και των ιδιοκτητών.

Ταμεία Ανακυκλούμενων δανείων

Τα Ταμεία Ανακυκλούμενων Δανείων (Revolving Loan Funds, RLFs) είναι εργαλεία που μπορούν να αξιοποιηθούν για χορήγηση δανείων για έργα καθαρής ενέργειας και εξοικονόμησης. Καθώς τα δάνεια αποπληρώνονται, το κεφάλαιο επαναχρησιμοποιείται για άλλα έργα. Οι κρατικές και τοπικές κυβερνήσεις μπορούν να ιδρύσουν RLFs για να υποστηρίξουν τόσο τις δικές τους ενεργειακές αναβαθμίσεις όσο και αυτές στον ιδιωτικό τομέα . Ένα ταμείο ανακυκλούμενων δανείων παρέχει πρόσβαση σε μια ευέλικτη πηγή κεφαλαίου που μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε συνδυασμό με πιο συμβατικές πηγές. Συχνά, είναι μια γέφυρα μεταξύ του ποσού που μπορεί να λάβει ο δανειολήπτης από την ιδιωτική αγορά και του ποσού που απαιτείται για την έναρξη ή τη συντήρηση μιας επιχείρησης.

Διαβάστε ακόμη