Το πρόσφατο Συμβούλιο Υπουργών Ενέργειας της Ευρωπαϊκής Ένωσης βρέθηκε αντιμέτωπο με μια νέα πραγματικότητα: η ενέργεια δεν είναι πλέον απλώς μια αγορά, αλλά ζωτικό ζήτημα εθνικής και συλλογικής ασφάλειας. Στην ιστορική αυτή συνεδρίαση συμμετείχε για πρώτη φορά υψηλόβαθμος αξιωματούχος του ΝΑΤΟ — η αναπληρώτρια Γενική Γραμματέας της Συμμαχίας — με στόχο να ενισχύσει τον διάλογο για την προστασία των ενεργειακών υποδομών σε μια εποχή που οι επιθέσεις, είτε υβριδικές είτε άμεσες, πολλαπλασιάζονται.

Οι συζητήσεις επικεντρώθηκαν σε έναν πυρήνα αναδυόμενων προκλήσεων: από το πόσο ευάλωτα είναι τα συστήματα φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας της Ευρώπης στις ενέργειες επιθετικών κρατών ή κακόβουλων μη κρατικών δρώντων, μέχρι το πώς τέτοιες επιθέσεις μπορούν να διαταράξουν όχι μόνο τον εφοδιασμό αλλά και τις διεθνείς τιμές ενέργειας.

Μια «σιωπηρή πολιορκία» υπό ψηφιακές και φυσικές επιθέσεις

Πρόσφατη ανάλυση του OilPrice περιγράφει την κατάσταση με δραματικό τρόπο: η Ευρώπη φαίνεται να βρίσκεται υπό οργανωμένη στοχοποίηση της στρατηγικής της ενεργειακής υποδομής από δυνάμεις που αποσκοπούν στη στρατηγική αποδυνάμωση του μπλοκ. Περιπτώσεις όπως ο έλεγχος υδροηλεκτρικού φράγματος στη Νορβηγία — όπου πριν λίγους μήνες παραβιάστηκε εξ αποστάσεως το σύστημα ελέγχου και άνοιξαν οι πύλες του, προκαλώντας τεράστιες ροές νερού — δεν θεωρούνται πλέον «ατυχήματα», αλλά πιθανές ενέργειες (δολιοφθορές) που συνδέονται με κρατικά συμφέροντα.

Αυτές οι επιθέσεις δεν περιορίζονται πλέον στα παραδοσιακά πεδία μάχης. Μηχανισμοί κυβερνοελέγχου, υποθαλάσσια καλώδια, διασυνδέσεις ηλεκτρικού δικτύου, τερματικοί σταθμοί υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) και ακόμη και συστήματα logistics στα λιμάνια έχουν γίνει στόχοι. Οι επιθέσεις περιλαμβάνουν τόσο υβριδικές μορφές πολέμου — όπως ψηφιακές παρεμβολές και επιχειρήσεις παραπληροφόρησης — όσο και δράσεις παραδοσιακής υπονόμευσης φυσικών υποδομών.

Η επίδραση στις τιμές

Παράλληλα, αναλυτές τονίζουν ότι οι υποδομές φυσικού αερίου της Ευρώπης — ιδιαίτερα οι νορβηγικές πηγές που τροφοδοτούν τα ευρωπαϊκά δίκτυα — είναι πολύ ευάλωτες σε δολιοφθορές, γεγονός που θα μπορούσε να προκαλέσει άμεση αύξηση των τιμών στην αγορά φυσικού αερίου και να ανατρέψει σημαντικά την αγορά short στα χρηματιστήρια ενέργειας.

Η προειδοποίηση του ΝΑΤΟ: Η ενέργεια ως θέμα ασφάλειας

Η συμμετοχή του ΝΑΤΟ στο Συμβούλιο Υπουργών ενέργειας — θεσμικό γεγονός από μόνο του — αποτυπώνει μια κρίσιμη μετάβαση: η ενέργεια δεν θεωρείται πλέον απλώς οικονομικό αγαθό, αλλά στρατηγικό πεδίο στο οποίο η ασφάλεια, η άμυνα και η κοινωνική σταθερότητα διασταυρώνονται.

Συμβούλιο της Ευρώπης

Όπως τόνισε υψηλόβαθμος εκπρόσωπος του ΝΑΤΟ — ο Jean-Charles Ellermann-Kingombe, Assistant Secretary General για θέματα καινοτομίας, υβριδικών και κυβερνοαπειλών — τα ενεργειακά συστήματα έχουν γίνει «πρωταρχικοί στόχοι» για όσους επιδιώκουν να προκαλέσουν διαταραχή ή να εξασθενήσουν την ενότητά μας. Οι καθυστερήσεις στην προστασία των υποδομών αυτών, συμπεριλαμβανομένων των υποθαλάσσιων καλωδίων και των ενεργειακών διασυνδέσεων, «κρατούν την Ευρώπη υπό την απειλή ενός σπαθιού του Δαμοκλή».

Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Ασφάλειας

Η ίδια η σύνοδος του ΝΑΤΟ πρόσφατα τόνισε ότι η εμπειρία από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία έχει δείξει ότι η στοχοποίηση κρίσιμων ενεργειακών υποδομών είναι πλέον μέρος σύγχρονης στρατιωτικής τακτικής και όχι μόνο σύμπτωση ή «υβριδική απειλή» — γεγονός που ενισχύει την ανάγκη για ουσιαστική συνεργασία ΕΕ–ΝΑΤΟ στην ασφάλεια του εφοδιασμού.

Η ελληνική θέση

Στην ίδια γραμμή, στο Συμβούλιο Υπουργών στη συζήτηση, ο Έλληνας υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Σταύρος Παπασταύρου, τόνισε ότι η ενεργειακή ασφάλεια αποτελεί αδιαχώριστο τμήμα της εθνικής και ευρωπαϊκής ασφάλειας και ότι δεν μπορούμε να αγνοήσουμε πλέον την εύθραυστη κατάσταση των υποδομών μας.

Η επιστολή της Eurelectric και το νέο πλαίσιο «Security of Supply»

Από την πλευρά των επιχειρήσεων και του ενεργειακού κλάδου, η Eurelectric —εκπρόσωπος της ευρωπαϊκής ηλεκτρικής βιομηχανίας — έχει ήδη επισημάνει τους εντεινόμενους κινδύνους. Στις αναλύσεις και στις επιστολές προς τα ευρωπαϊκά όργανα τονίζεται ότι η Ευρώπη πρέπει να επανεξετάσει τις προσεγγίσεις της σχετικά με την ασφάλεια εφοδιασμού ηλεκτρικής ενέργειας. Οι παραδοσιακές συγκεντρωμένες και «αποδοτικές» υποδομές έχουν αφήσει εκτεθειμένο τον ενεργειακό τομέα σε φυσικές, γεωπολιτικές και ψηφιακές απειλές.

Ειδικότερα, η Eurelectric προτείνει μια ριζική αναδιάρθρωση του σχεδιασμού και της λειτουργίας των ενεργειακών δικτύων, συμπεριλαμβανομένης της ενσωμάτωσης της ασφάλειας από το αρχικό στάδιο του σχεδιασμού (secure-by-design principle) και της αύξησης της συνεργασίας με τις στρατιωτικές και αστυνομικές αρχές για την προστασία κρίσιμων υποδομών.

Η ανάγκη για ενισχυμένη κυβερνοασφάλεια είναι επίσης στο επίκεντρο. Καθώς ο τομέας ηλεκτρισμού ψηφιοποιείται — με αύξηση των έξυπνων δικτύων, των ανανεώσιμων που ελέγχονται ψηφιακά και των έξυπνων μετρητών — οι επιθέσεις στον ψηφιακό πυρήνα των ενεργειακών συστημάτων έχουν επίσης αυξηθεί δραματικά. Για παράδειγμα, η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Κυβερνοασφάλειας έχει καταγράψει χιλιάδες σοβαρά περιστατικά, με αυξανόμενα ποσοστά επιθέσεων εναντίον βιομηχανικών συστημάτων ελέγχου ενέργειας.

Από το φυσικό στον ψηφιακό πόλεμο

Η απειλή είναι διττή: όχι μόνο οι υποδομές μπορεί να δεχθούν φυσική δολιοφθορά, όπως υποθαλάσσια καλώδια ή τερματικούς σταθμούς LNG, αλλά οι ψηφιακές επιθέσεις μπορούν να διαταράξουν τις λειτουργίες συστημάτων σε όλη την ήπειρο. Στην πράξη, η ψηφιακή επίθεση μπορεί να προκαλέσει blackout, να διαταράξει εφοδιαστικές αλυσίδες ή να αυξήσει την αβεβαιότητα των αγορών.

Μια τέτοια επίθεση δεν είναι απλώς μια τεχνική δυσλειτουργία· έχει ευθέως οικονομικές επιπτώσεις. Σε μια αγορά φυσικού αερίου όπου οι τιμές είναι ευαίσθητες σε νέα περίσσεια ή διακοπές στην προσφορά, ακόμη και η απειλή ενός περιστατικού μπορεί να οδηγήσει σε αισθητή αύξηση των τιμών στο χρηματιστήριο ενέργειας. Οι επενδυτές στη συνέχεια αναπροσαρμόζουν τις θέσεις τους, οδηγώντας σε υψηλότερα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης (futures), αυξάνοντας τελικά τις τιμές που πληρώνουν οι καταναλωτές.

Η εμπειρία των τελευταίων ετών δείχνει ότι οι τιμές ενέργειας στην Ευρώπη είναι εξαιρετικά ευαίσθητες σε ύποπτες ή πραγματικές απειλές στον εφοδιασμό. Ακόμη και πριν από αυτούς τους κινδύνους, η Ευρώπη έχει βιώσει δραματικές διακυμάνσεις τιμών λόγω της αποκοπής ρωσικών ροών φυσικού αερίου, που ώθησε τις τιμές σε επίπεδα ρεκόρ, επιβαρύνοντας νοικοκυριά και επιχειρήσεις.

Σε ένα σενάριο όπου μια σημαντική υποδομή φυσικού αερίου ή ηλεκτρικού δικτύου τίθεται εκτός λειτουργίας — είτε από φυσικό σαμποτάζ, είτε από κυβερνοεπίθεση — οι επιπτώσεις στις τιμές δεν θα είναι μόνο βραχυπρόθεσμες. Θα αναδιαμορφώσουν τις προσδοκίες των αγορών, αυξάνοντας τα ασφάλιστρα κινδύνου και οδηγώντας σε μεγαλύτερη αβεβαιότητα και μεταβλητότητα. Αυτή η αβεβαιότητα μεταφράζεται απευθείας σε υψηλότερες τιμές για τους τελικούς καταναλωτές, ιδιαίτερα σε εποχές αυξημένης ζήτησης.

Τι σημαίνει αυτό για την Ευρώπη και τους πολίτες

Οι προκλήσεις αυτές δεν είναι θεωρητικές. Η Ευρώπη βρίσκεται σε ένα σταυροδρόμι όπου πρέπει να:

  • αξιολογήσει και αναδιαμορφώσει τις ενεργειακές υποδομές με ασφάλεια ως προτεραιότητα από το σχεδιασμό,
  • ενισχύσει τις κυρώσεις και τα μέτρα αποτροπής σε περίπτωση επιθέσεων,
  • εντείνει τη συνεργασία ΕΕ–ΝΑΤΟ και με τρίτους εταίρους όπως οι ΗΠΑ,
  • εξανθρωπίσει την ενεργειακή πολιτική, διασφαλίζοντας ότι η στρατηγική ασφάλειας γίνεται αντιληπτή και από τους πολίτες ως «προστασία καθημερινών αγαθών» και όχι απλώς στρατιωτική αντιπαράθεση.

Όπως τόνισε ο υπουργός Παπασταύρου στο Συμβούλιο, η ενέργεια μπορεί να λειτουργήσει ως «εργαλείο ειρήνης» αλλά και ως «όπλο σε καιρό πολέμου», και η Ευρώπη δεν μπορεί πια να αγνοήσει πόσο ευάλωτες είναι οι ενεργειακές της υποδομές. Σε ένα περιβάλλον όπου τόσο φυσικές όσο και ψηφιακές απειλές αυξάνονται, οι πολιτικές για ασφάλεια εφοδιασμού, ανθεκτικότητα δικτύων, συνεργασία με στρατιωτικούς και άμυνα πολιτών θα διαμορφώσουν όχι μόνο τις τιμές ενέργειας αλλά και τη συνολική στρατηγική της Ευρώπης για την επόμενη δεκαετία.

Διαβάστε ακόμη