Τα κρίσιμα μέταλλα – όπως ο χαλκός, το κοβάλτιο, το νικέλιο και το λίθιο – έχουν μετατραπεί σε κεντρικό θέμα συζήτησης παγκοσμίως, αποτελώντας θεμέλιο λίθο της ενεργειακής μετάβασης, καθώς είναι απαραίτητα για την κατασκευή συστημάτων αποθήκευσης ενέργειας, όπως οι μπαταρίες, για φωτοβολταϊκά αλλά και για άλλες Net Zero τεχνολογίες. Η ζήτηση εκτοξεύεται χρόνο με τον χρόνο, την ίδια στιγμή που κυβερνήσεις και βιομηχανίες αναζητούν τρόπους να εξασφαλίσουν πρόσβαση σε σταθερές και «καθαρές» αλυσίδες εφοδιασμού. Ωστόσο, όσο εντείνεται η παγκόσμια προσπάθεια για απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα, μεγαλώνει και η ανησυχία ότι ο κόσμος κινδυνεύει να αντικαταστήσει μία «βρόμικη» εξάρτηση με μια άλλη. Για τον λόγο αυτό, για πρώτη φορά, αυτό το ζήτημα εισέρχεται επισήμως στο τραπέζι της διάσκεψης του ΟΗΕ για το κλίμα, COP30, με την τελευταία προσχέδια απόφαση να περιλαμβάνει αναφορές στους κινδύνους που συνοδεύουν την εξόρυξη και επεξεργασία των κρίσιμων, αυτών, μετάλλων.

Παγκόσμια ανησυχία για τις νέες αλυσίδες εφοδιασμού

Ειδικότερα, το σχέδιο απόφασης αντανακλά την αυξανόμενη ανησυχία γύρω από τις αλυσίδες εφοδιασμού κρίσιμων μετάλλων, τα οποία είναι πλέον απαραίτητα για τις «πράσινες» τεχνολογίες. Η Melissa Marengo, ανώτερη αξιωματούχος πολιτικής στο Natural Resource Governance Institute, λέει χαρακτηριστικά, ότι, σύμφωνα με το Bloomberg «Το ζήτημα δεν είναι πια ένα side show», δεν είναι πλέον, δηλαδή, μια περιθωριακή συζήτηση.

Στο επίκεντρο των συνομιλιών στη Μπελέμ της Βραζιλίας βρίσκεται η δέσμευση των χωρών το 2023 να στραφούν μακριά από πετρέλαιο, φυσικό αέριο και άνθρακα. Ωστόσο, η στροφή προς συστήματα χαμηλών ή μηδενικών εκπομπών έχει ως αποτέλεσμα τη ραγδαία αύξηση της ζήτησης σε κρίσιμα υλικά, και όπως επισημαίνει η Marengo, «ο τρόπος με τον οποίο αυτά εξορύσσονται προκαλεί συχνά επιπτώσεις που είναι πολύ ακριβές για να αποκατασταθούν, αν αυτό είναι καν εφικτό».

«Δίκαιη μετάβαση» και νέες προϋποθέσεις για την εξόρυξη

Η νέα διατύπωση που συζητείται στο πλαίσιο της «δίκαιης μετάβασης» καλεί τα κράτη να αναγνωρίσουν «τους κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς κινδύνους που σχετίζονται με την κλιμάκωση των αλυσίδων εφοδιασμού για τεχνολογίες καθαρής ενέργειας, συμπεριλαμβανομένων των κινδύνων από την εξόρυξη και επεξεργασία κρίσιμων μετάλλων».

Το κείμενο ενσωματώνει επίσης συστάσεις πρόσφατης έκθεσης του ΟΗΕ, όπως:

  • διαφανή ιχνηλασιμότητα στις αλυσίδες εφοδιασμού,
  • δημιουργία ταμείου για την αντιμετώπιση εγκαταλελειμμένων ορυχείων,
  • ενίσχυση της ανακύκλωσης και της αποδοτικής χρήσης των μετάλλων μετάβασης.

Η πρωτοβουλία υποστηρίζεται από την ΕΕ και το Ηνωμένο Βασίλειο, με τη στήριξη χωρών όπως η Αυστραλία, η Νότια Αφρική, η Ουγκάντα και η Μπουρκίνα Φάσο. Η συμμαχία αυτή επιδιώκει την προσθήκη αναφοράς στις οικονομικές ευκαιρίες που μπορούν να προκύψουν για τις χώρες παραγωγής, εφόσον η εξόρυξη γίνει με όρους βιωσιμότητας και ανάπτυξης.

Στο επίκεντρο οι κοινότητες και τα δικαιώματα των ιθαγενών

Το ίδιο προσχέδιο αναγνωρίζει τη σημασία των δικαιωμάτων των αυτόχθονων πληθυσμών, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος σε «ελεύθερη, εκ των προτέρων και ενημερωμένη συναίνεση» για έργα που επηρεάζουν τις περιοχές τους, μια διάσταση που παραδοσιακά παρακάμπτεται σε περιοχές εντατικής εξορυκτικής δραστηριότητας.

Οι ανησυχίες δεν περιορίζονται μόνο στις περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Την ίδια στιγμή, σε πολλές περιοχές του κόσμου, η εξόρυξη συνδέεται με σοβαρές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως εξαναγκασμένη εργασία και επικίνδυνες συνθήκες σε εγκαταστάσεις νικελίου και άλλων μετάλλων.

Η εντεινόμενη γεωπολιτική μάχη για τα μέταλλα

Η εξάρτηση της Δύσης από κινεζικά δίκτυα παραγωγής έχει ενισχύσει τον φόβο γεωπολιτικής ευαλωτότητας. Σε αυτό το πλαίσιο, ΗΠΑ και Αυστραλία συμφώνησαν πρόσφατα να επενδύσουν από κοινού σε νέα ορυχεία και μονάδες επεξεργασίας, ενώ η Ομάδα των 7 έχει ήδη ανακοινώσει επενδύσεις τουλάχιστον 1 δισ. δολαρίων για να ενισχύσει την ανεξαρτησία της.

Οι εκτιμήσεις του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας δείχνουν ότι η ζήτηση για κρίσιμα μέταλλα που απαιτούνται στην πράσινη τεχνολογία μπορεί να τριπλασιαστεί έως το 2030 και να τετραπλασιαστεί ως το 2040 – μια τάση που ασκεί τεράστια πίεση σε χώρες παραγωγής και οικοσυστήματα.

Ο κίνδυνος να επαναληφθούν τα λάθη των ορυκτών καυσίμων

Χωρίς σημαντικές μεταρρυθμίσεις, προειδοποιούν οι ακτιβιστές, η ενεργειακή μετάβαση κινδυνεύει να αναπαράγει τα ίδια προβλήματα που συνδέθηκαν με την εξόρυξη πετρελαίου και φυσικού αερίου: άνιση κατανομή οφελών, μόλυνση και σοβαρή βλάβη στις τοπικές κοινωνίες. Όπως τονίζει η Anabella Rosemberg, σύμβουλος του Climate Action Network International: «Η μετάβαση πρέπει να λειτουργήσει για τους ανθρώπους που ζουν δίπλα στα ορυχεία, για τους εργαζόμενους που αναλαμβάνουν τους κινδύνους, για τους αυτόχθονες που υπερασπίζονται τις πατρίδες τους και για τις κοινότητες του Παγκόσμιου Νότου που αξίζουν αξιοπρέπεια και οικονομική δικαιοσύνη, όχι απλώς υποσχέσεις στο χαρτί».

Διαβάστε ακόμη