Οι σπάνιες γαίες είναι από τις πιο κρίσιμες πρώτες ύλες στον πλανήτη, απολύτως απαραίτητες για μερικές από τις πιο σημαντικές τεχνολογίες που στηρίζουν τη σύγχρονη ζωή. Ωστόσο, λίγοι είχαν ακούσει γι’ αυτές μέχρι που η εμπορική διαμάχη ΗΠΑ-Κίνας τις έφερε στο προσκήνιο.

Με ονόματα όπως γαδολίνιο και δισπρόσιο, οι σπάνιες γαίες χρησιμοποιούνται σε πολλούς τομείς – από ημιαγωγούς και iPhones μέχρι μηχανήματα MRI και θεραπείες για τον καρκίνο. Πιο πρόσφατα, η ζήτηση έχει ενισχυθεί από την πράσινη τεχνολογία που συμβάλλει στη μείωση των εκπομπών άνθρακα.

Ο κόσμος βασίζεται εδώ και χρόνια στην Κίνα για τις σπάνιες γαίες – κάτι που η χώρα χρησιμοποίησε στρατηγικά κατά τη διάρκεια του εμπορικού πολέμου που ξεκίνησε ο Πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ. Η Κίνα αξιοποίησε τον έλεγχο της στην αλυσίδα εφοδιασμού για να απαντήσει στους αμερικανικούς δασμούς περιορίζοντας τις εξαγωγές σπάνιων γαιών.

Η άρση αυτών των περιορισμών αποτέλεσε βασικό σημείο στις εμπορικές διαπραγματεύσεις των δύο υπερδυνάμεων. Παράλληλα, οι αυστηρότεροι έλεγχοι από την Κίνα ώθησαν τις ΗΠΑ να επιταχύνουν τις προσπάθειες για εξεύρεση εναλλακτικών προμηθευτών – τόσο στο εσωτερικό της χώρας όσο και μέσω συμμάχων, όπως η Αυστραλία.

Τι είναι οι σπάνιες γαίες;

Όπως αναφέρει το Bloomberg, οι σπάνιες γαίες είναι ένα σύνολο 17 μεταλλικών στοιχείων, τα οποία ομαδοποιούνται λόγω των χημικών τους ομοιοτήτων. Οι οπτικές, μαγνητικές και ηλεκτρικές τους ιδιότητες τα καθιστούν κατάλληλα για μια μεγάλη ποικιλία εφαρμογών.

Για παράδειγμα, το τέρβιο και το ύττριο επιτρέπουν τα ζωντανά χρώματα στις οθόνες κινητών τηλεφώνων και τηλεοράσεων, ενώ η ικανότητα του σερίιου να διευκολύνει χημικές αντιδράσεις σημαίνει ότι χρησιμοποιείται συχνά σε καταλύτες για τον καθαρισμό των καυσαερίων αυτοκινήτων.

Το νεοδύμιο και το πρασεοδύμιο χρησιμοποιούνται για τη δημιουργία μόνιμων μαγνητικών κινητήρων. Αυτοί μπορούν να μετατρέψουν την ηλεκτρική ενέργεια που αποθηκεύεται σε μια μπαταρία σε κίνηση — για παράδειγμα, για την περιστροφή των τροχών ενός ηλεκτρικού οχήματος. Μπορούν επίσης να λειτουργήσουν αντίστροφα, μετατρέποντας την κίνηση σε ηλεκτρική ενέργεια, όπως από την περιστροφή των πτερυγίων μιας ανεμογεννήτριας.

Πόσο σπάνιες είναι πραγματικά οι σπάνιες γαίες;

Αν και το όνομά τους μπορεί να παραπλανά, οι σπάνιες γαίες είναι στην πραγματικότητα αρκετά συχνές στον φλοιό της Γης -το σερίιο, για παράδειγμα, είναι πιο άφθονο από τον κασσίτερο ή το μόλυβδο. Ωστόσο, η πρόκληση έγκειται στο να βρεθούν σε αρκετά υψηλή συγκέντρωση σε ένα μέρος, ώστε η εξόρυξή τους να είναι οικονομικά βιώσιμη.

Η εξόρυξη μπορεί να είναι επιβλαβής για το περιβάλλον, καθώς απαιτούνται μεγάλες ποσότητες νερού και ενέργειας για να διαχωριστούν οι σπάνιες γαίες από τα πετρώματα στα οποία βρίσκονται. Υπάρχει επίσης ο κίνδυνος η εξόρυξη να μολύνει τοπικό έδαφος και υπόγεια ύδατα, καθώς οι σπάνιες γαίες συχνά εντοπίζονται μαζί με ραδιενεργά στοιχεία όπως το ουράνιο και το θόριο.

Ποιοι είναι οι κορυφαίοι προμηθευτές σπάνιων γαιών;

Οι ΗΠΑ ήταν οι μεγαλύτεροι παραγωγοί στον κόσμο από τη δεκαετία του 1960 έως τη δεκαετία του 1980, αλλά έχασαν το προβάδισμα καθώς η Κίνα άρχισε να αυξάνει τις προσπάθειές της. Οι χαμηλού κόστους λειτουργίες επέτρεψαν στην ανατολικοασιατική χώρα να πλημμυρίσει την αγορά με φθηνές σπάνιες γαίες και να εδραιώσει σχεδόν μονοπώλιο στην παγκόσμια αλυσίδα εφοδιασμού.

Η Κίνα ευθύνεται για περίπου το 70% των ποσοτήτων που εξορύσσονται από τα ορυχεία. Το 2024 παρήγαγε 270.000 μετρικούς τόνους σπάνιων γαιών, διπλασιάζοντας την παραγωγή της μέσα σε πέντε χρόνια, σύμφωνα με στοιχεία της US Geological Survey. Οι ΗΠΑ κατέλαβαν τη δεύτερη θέση, μακράν πίσω, με 45.000 τόνους.

Βασικός παράγοντας της κυριαρχίας της Κίνας είναι ότι διαθέτει σχεδόν το ήμισυ των παγκόσμιων αποθεμάτων σπάνιων γαιών, δηλαδή κοιτασμάτων που μπορούν να εξορυχθούν οικονομικά. Τα 44 εκατομμύρια τόνοι αποθεμάτων της Κίνας είναι περισσότερα από το διπλάσιο των ποσοτήτων που βρίσκονται στη δεύτερη θέση, τη Βραζιλία.

Οι ΗΠΑ κατατάσσονται μόλις έβδομες, με περίπου 1,9 εκατομμύρια τόνους αποθεμάτων. Επιπλέον, διαθέτουν περιορισμένη ικανότητα επεξεργασίας. Στην πραγματικότητα, οι λίγες χώρες που μπορούν να εξορύξουν σπάνιες γαίες συχνά χρειάζεται ακόμη να τις στέλνουν στην Κίνα για επεξεργασία.

Πώς έχει αξιοποιήσει η Κίνα τον έλεγχό της επί των σπάνιων γαιών;

Η Κίνα έχει αναγνωρίσει εδώ και καιρό το πλεονέκτημά της όσον αφορά τις σπάνιες γαίες. Ο ηγέτης Deng Xiaoping είχε δηλώσει ήδη το 1992 ότι «η Μέση Ανατολή έχει πετρέλαιο, η Κίνα έχει σπάνιες γαίες».

Η επιρροή της στην αγορά έγινε εμφανής το 2010, όταν μπλόκαρε τις εξαγωγές προς την Ιαπωνία για δύο μήνες μετά από ένα επεισόδιο σχετικά με τα θαλάσσια σύνορα. Αυτό ώθησε την Ιαπωνία να προσπαθήσει να μειώσει την εξάρτησή της από τις κινεζικές σπάνιες γαίες, αν και τελικά κατάφερε να τη μειώσει μόνο από 80-90% σε 60%, όπως δήλωσε ο πρώην Υπουργός Οικονομικής Ασφάλειας Takayuki Kobayashi στο Bloomberg News.

Η κεντρική κυβέρνηση της Κίνας έχει ισχυρό έλεγχο στην παραγωγή και τις εξαγωγές σπάνιων γαιών της χώρας. Τον τελευταίο καιρό εκμεταλλεύεται αυτή τη δύναμη καθώς αυξάνονται οι εντάσεις με τις ΗΠΑ σχετικά με την πρόσβαση σε ημιαγωγούς. Στα τέλη του 2023, η Κίνα επέκτεινε τους περιορισμούς στις εξαγωγές τεχνολογιών που χρησιμοποιούνται για την επεξεργασία σπάνιων γαιών, ενισχύοντας τον έλεγχό της στις δραστηριότητες διύλισης.

Πώς έχει χρησιμοποιήσει η Κίνα τις σπάνιες γαίες ως όπλο στον εμπορικό πόλεμο;

Πέρα από τα ανταποδοτικά δασμολόγια, η Κίνα προσέθεσε επτά σπάνιες γαίες και μόνιμους μαγνήτες στη λίστα ελέγχου εξαγωγών της στις αρχές Απριλίου, πράγμα που σημαίνει ότι οι εταιρείες πρέπει να αποκτήσουν ειδικές άδειες για να στείλουν αυτά τα υλικά στο εξωτερικό. Αυτό αντανακλά παρόμοιους περιορισμούς που επέβαλε τα δύο προηγούμενα χρόνια σε άλλα κρίσιμα μέταλλα, όπως το γάλλιο, το γερμάνιο, το γραφίτη και το αντιμόνιο.

Οι περιορισμοί στις εξαγωγές σπάνιων γαιών περιλάμβαναν ορισμένες «βαριές» σπάνιες γαίες, οι οποίες παράγονται σχεδόν αποκλειστικά στην Κίνα και είναι συνήθως πιο πολύτιμες. Για παράδειγμα, το λουτέσιο χρησιμοποιείται ως καταλύτης για τη διάσπαση υδρογονανθράκων σε διυλιστήρια πετρελαίου.

Οι περιορισμοί αυτοί έθεσαν πίεση στις αμερικανικές εταιρείες. Η Ford Motor Co. έκλεισε προσωρινά ένα εργοστάσιο στο Σικάγο τον Μάιο, επειδή αντιμετώπισε έλλειψη μαγνητών σπάνιων γαιών. Οι επιπτώσεις επεκτάθηκαν και σε άλλες περιοχές του κόσμου, συμπεριλαμβανομένης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπου εταιρείες ανέφεραν αρκετές διακοπές παραγωγής.

Η επανέναρξη των αποστολών σπάνιων γαιών ήταν στην κορυφή της αμερικανικής ατζέντας κατά τις εμπορικές συνομιλίες με την Κίνα τον Ιούνιο. Οι δύο πλευρές κατέληξαν σε ένα πλαίσιο συμφωνίας, και η Κίνα δήλωσε ότι θα «εξετάσει και θα εγκρίνει τις επιλέξιμες αιτήσεις εξαγωγής για ελεγχόμενα είδη σύμφωνα με το νόμο».

Ωστόσο, το Υπουργείο Εμπορίου της Κίνας ανακοίνωσε νέους περιορισμούς στις σπάνιες γαίες τον Οκτώβριο, επικαλούμενο ανησυχίες εθνικής ασφάλειας, μεταδίδει το Bloomberg. Σύμφωνα με αυτούς, οι εταιρείες στο εξωτερικό θα πρέπει να λάβουν έγκριση για την εξαγωγή ορισμένων προϊόντων εάν τουλάχιστον το 0,1% της αξίας τους προέρχεται από συγκεκριμένες σπάνιες γαίες που προέρχονται από την Κίνα. Απαραίτητη θα είναι επίσης άδεια εξαγωγής για προϊόντα που παράγονται με κινεζική τεχνολογία σχετική με την εξόρυξη, τη διύλιση, την ανακύκλωση και την κατασκευή μαγνητών σπάνιων γαιών.

Τα μέτρα αυτά είναι παρόμοια με αυτά που χρησιμοποιούν οι ΗΠΑ για να μπλοκάρουν τις κινεζικές εταιρείες από την πρόσβαση σε προηγμένα τσιπ και τα εργαλεία παραγωγής τους. Το Υπουργείο Εμπορίου της Κίνας καθοδήγησε ότι οι άδειες εξαγωγής για στρατιωτική χρήση είναι απίθανο να εγκριθούν, ενώ για ορισμένες εφαρμογές στους ημιαγωγούς και την τεχνητή νοημοσύνη η έγκριση θα γίνεται κατά περίπτωση.

Πώς προσπαθεί ο Τραμπ να ενισχύσει την παραγωγή σπάνιων γαιών στις ΗΠΑ;

Οι ΗΠΑ βασίζονται στην Κίνα για το 70% των εισαγωγών σπάνιων γαιών, γεγονός που καθιστά το αμερικανικό στρατιωτικο-βιομηχανικό σύμπλεγμα ευάλωτο. Το μαχητικό F-35, για παράδειγμα, απαιτεί πάνω από 408 κιλά σπάνιων γαιών, σύμφωνα με το Υπουργείο Άμυνας των ΗΠΑ.

Για τον λόγο αυτό, ο Τραμπ επιδιώκει να αυξήσει την εγχώρια παραγωγή σπάνιων γαιών. Τον Μάρτιο υπέγραψε εκτελεστικό διάταγμα που επικαλείται εξουσίες εκτάκτου ανάγκης για να επεκτείνει την αμερικανική παραγωγή και επεξεργασία κρίσιμων μετάλλων και σπάνιων γαιών. Στόχος είναι η παροχή περισσότερης χρηματοδότησης, δανείων και άλλης επενδυτικής υποστήριξης, καθώς και η επιτάχυνση της διαδικασίας αδειοδότησης νέων έργων.

Τον Απρίλιο ξεκίνησε έρευνα για την αλυσίδα προμήθειας κρίσιμων μετάλλων των ΗΠΑ, ζητώντας από τον Υπουργό Εμπορίου Howard Lutnick να προσδιορίσει εάν η εξάρτηση από εισαγωγές αποτελεί απειλή για την εθνική ασφάλεια και αν πρέπει να επιβληθούν δασμοί. Τα αποτελέσματα της έρευνας πρέπει να παραδοθούν εντός 270 ημερών.

Οι εισαγωγικοί δασμοί δεν θα οδηγήσουν άμεσα σε αύξηση της εγχώριας παραγωγής. Υπάρχει μόνο ένα λειτουργικό ορυχείο σπάνιων γαιών στις ΗΠΑ αυτή τη στιγμή: το ορυχείο Mountain Pass της MP Materials στην έρημο Mojave της Καλιφόρνια, που επαναλειτούργησε το 2018. Η εκκίνηση άλλων έργων θα απαιτήσει πολυετή και δαπανηρή διαδικασία. Στο μεταξύ, οι αμερικανικές επιχειρήσεις που χρειάζονται σπάνιες γαίες πιθανότατα θα πληρώσουν υψηλότερες τιμές για εισαγωγές, αν επιβληθούν νέοι δασμοί, εφόσον φυσικά η Κίνα επιτρέψει την εξαγωγή.

Τον Ιούλιο, το Υπουργείο Άμυνας των ΗΠΑ συμφώνησε σε επένδυση 400 εκατομμυρίων δολαρίων στην MP Materials για να δημιουργηθεί μια ηγετική εταιρεία στον κλάδο. Η κυβέρνηση θα γίνει ο μεγαλύτερος μέτοχος της εταιρείας και τα χρήματα θα χρηματοδοτήσουν νέο εργοστάσιο παραγωγής μαγνητών σπάνιων γαιών, με εγγύηση 10 ετών ότι όλα τα προϊόντα θα αγοράζονται.

Ο Τραμπ αναζητά επίσης προμήθειες σπάνιων γαιών εκτός ΗΠΑ, υπογράφοντας συμφωνία στο τέλος Απριλίου για αξιοποίηση κρίσιμων μετάλλων της Αυστραλίας. Η Αυστραλία διαθέτει τα τέταρτα μεγαλύτερα αποθέματα σπάνιων γαιών στον κόσμο και επιδιώκει να αποτελέσει εναλλακτικό προμηθευτή της Κίνας. Ωστόσο, πολλά από τα έργα της βρίσκονται ακόμη αρκετά χρόνια μακριά από τη λειτουργία.

Διαβάστε ακόμη