Το 1967, ένα ελικόπτερο της εταιρείας United States Steel Corp., που μετέφερε μια ομάδα γεωλόγων, έκανε μια τυχαία ανακάλυψη όταν προσγειώθηκε σε μια απομονωμένη γωνιά του Αμαζονίου: εντόπισε ένα τεράστιο κοίτασμα σιδηρομεταλλεύματος, το οποίο αργότερα θα γινόταν η περίφημη περιοχή Carajás, μία από τις πλουσιότερες μεταλλευτικές περιοχές του κόσμου. Σήμερα, το σκηνικό μπορεί να θυμίζει λιγότερο σενάριο από ταινία του Indiana Jones, ωστόσο ένα νέο είδος μεταλλευτικής συνεργασίας ανάμεσα στις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Βραζιλία φαίνεται να διαμορφώνεται ξανά — αυτή τη φορά γύρω από τα κρίσιμα ορυκτά, μεταξύ αυτών και οι σπάνιες γαίες, τα οποία έχουν βρεθεί στο επίκεντρο της σύγχρονης γεωπολιτικής.

Καθώς οι κυβερνήσεις των Ντόναλντ Τραμπ και Λουίς Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα επιχειρούν να γεφυρώσουν τις έντονες διαφορές τους, η ανάπτυξη των στρατηγικών μετάλλων, και ειδικότερα των σπάνιων γαιών, προβάλλει ως ένα σπάνιο πεδίο κοινών συμφερόντων. Η Κίνα, έχοντας χρησιμοποιήσει ως «όπλο» την κυριαρχία της στην εφοδιαστική αλυσίδα των σπάνιων γαιών, απάντησε στους αμερικανικούς δασμούς περιορίζοντας περαιτέρω τις εξαγωγές κρίσιμων συστατικών που είναι απαραίτητα για την παραγωγή από ημιαγωγούς μέχρι αμυντικά συστήματα. Αυτή η εξέλιξη έχει ανοίξει την πόρτα σε άλλες χώρες, όπως η Βραζιλία, η Αυστραλία και η Ινδία, για να αναδειχθούν σε πιθανούς παραγωγούς.

Η Βραζιλία διαθέτει τα δεύτερα μεγαλύτερα αποθέματα σπάνιων γαιών μετά την Κίνα

Όπως αναφέρει ανάλυση του Bloomberg, η Βραζιλία, ήδη μεταλλευτική υπερδύναμη και γεωγραφικά κοντά στις ΗΠΑ, διαθέτει τα μεγαλύτερα αποθέματα σπάνιων γαιών στον κόσμο μετά την Κίνα. Αν και οι Ηνωμένες Πολιτείες προσπαθούν να ανασυστήσουν τη δική τους εξορυκτική βιομηχανία, η Ουάσιγκτον χρειάζεται βοήθεια από συμμάχους για να αμφισβητήσει την κινεζική κυριαρχία. Εδώ ακριβώς έρχεται η Βραζιλία στο προσκήνιο.

Η Μπραζίλια συζητά εδώ και δεκαετίες τη διαμόρφωση μιας στρατηγικής για τα κρίσιμα ορυκτά, χωρίς όμως ουσιαστικά αποτελέσματα. Μια στρατηγική συμμαχία με τις ΗΠΑ, τον μεγαλύτερο ξένο επενδυτή της χώρας, θα μπορούσε επιτέλους να της δώσει ώθηση — μέσα από κοινοπραξίες, συμφωνίες προμήθειας, χρηματοδότηση ή στρατηγικές συμφωνίες. Το ζήτημα αυτό αναμένεται να βρεθεί στο επίκεντρο των συζητήσεων μεταξύ του Βραζιλιάνου Υπουργού Εξωτερικών, Μάουρο Βιέιρα, και του Αμερικανού ομολόγου του, Μάρκο Ρούμπιο, στην Ουάσιγκτον, προετοιμάζοντας το έδαφος για την πρώτη διμερή συνάντηση Τραμπ–Λούλα.

Οι σπάνιες γαίες ως διαπραγματευτικό χαρτί

Ο Λούλα ενδέχεται να χρησιμοποιήσει το θέμα των σπάνιων γαιών ως διαπραγματευτικό χαρτί για την άρση των υψηλών δασμών 50% που επέβαλε ο Τραμπ τον Ιούλιο, εκμεταλλευόμενος τη νέα του προθυμία να κάνει δουλειές με τη Βραζιλία. Μια τέτοια συμφωνία θα μπορούσε να παρουσιαστεί ως νίκη και για τις δύο πλευρές, ειδικά δεδομένης της σημασίας της για την εθνική ασφάλεια των ΗΠΑ. Ωστόσο, ο Λούλα πρέπει να είναι προσεκτικός: το Εργατικό Κόμμα (PT), με την εθνικιστική και αντιιμπεριαλιστική του παράδοση, δεν θα ανεχθεί μια συνεργασία που θα θεωρηθεί εκμεταλλευτική ή άνιση, όπως εκείνη που πολλοί είδαν στην προηγούμενη συμφωνία του Τραμπ με την Ουκρανία.

Για να κατευνάσει αυτές τις ανησυχίες, ο Λούλα θα μπορούσε να προωθήσει την ανάπτυξη εγχώριων μονάδων διύλισης και παραγωγής μαγνητών, πρόταση που ευθυγραμμίζεται με τη βιομηχανική πολιτική της κυβέρνησής του και είχε ήδη τεθεί υπό συζήτηση με την κυβέρνηση Μπάιντεν πριν από την επιστροφή του Τραμπ στην εξουσία. Αν την αναβιώσει, θα μπορούσε να αποτελέσει κοινό έδαφος συνεργασίας.

Οι ΗΠΑ προσπαθούν να μειώσουν την εξάρτηση από την Κίνα

Για τις ΗΠΑ, κάθε νέα εναλλακτική εφοδιαστική αλυσίδα που μειώνει την εξάρτηση από την Κίνα είναι κέρδος, ακόμη κι αν αυτή αναπτυχθεί εκτός των συνόρων τους. Παράλληλα, μια τέτοια συνεργασία θα μπορούσε να εξισορροπήσει τη στενή σχέση της Βραζιλίας με το Πεκίνο, τον κύριο εμπορικό της εταίρο και βασικό αποδέκτη των μεταλλευμάτων της. Από την άλλη, η συνεργασία με τις ΗΠΑ θα μπορούσε να προσφέρει στη Βραζιλία τα κίνητρα και τη δυναμική που χρειάζεται για να αποκτήσει επιτέλους μια ανταγωνιστική βιομηχανία σπάνιων γαιών. Παρά τα τεράστια αποθέματα και τα πολλά υποσχόμενα έργα, η παραγωγή σπάνιων γαιών στη χώρα παραμένει σχεδόν μηδενική.

Όπως εξηγεί ο καθηγητής Φερνάντο Λάντγκραφ του Πανεπιστημίου του Σάο Πάολο: «Έχουμε μείνει πίσω σε έναν τομέα που βρίσκεται πλέον στο επίκεντρο μιας παγκόσμιας σύγκρουσης. Η Κίνα κλείνει την αγορά της και οι ΗΠΑ επενδύουν μαζικά στο εσωτερικό τους. Θα είχε μεγάλο ενδιαφέρον αν οι ΗΠΑ ενδιαφέρονταν για μια κοινοπραξία διύλισης σπάνιων γαιών στη Βραζιλία, προσθέτοντας αξία μέσα στη χώρα».

Η Βραζιλία προσφέρει και ένα ακόμη πλεονέκτημα στους Αμερικανούς επενδυτές: παρά τη γνωστή γραφειοκρατία και τη ρυθμιστική πολυπλοκότητα, παραμένει ανοιχτή στον ξένο επιχειρηματικό κεφάλαιο, ακόμη και σε στρατηγικούς τομείς. Οι βραζιλιάνικες θυγατρικές αμερικανικών εταιρειών μπορούν μάλιστα να χρηματοδοτηθούν από την αναπτυξιακή τράπεζα BNDES, η οποία αυτή τη στιγμή εξετάζει 56 έργα στρατηγικών ορυκτών. Η επιτυχία της Βραζιλίας στην ανάπτυξη άλλων μετάλλων ζωτικής σημασίας για την ενεργειακή μετάβαση — όπως νικέλιο, χαλκός, γραφίτης και λίθιο — ενισχύει περαιτέρω την αξιοπιστία της.

Επιπλέον, υπάρχει και το νιόβιο: η Βραζιλία παράγει περίπου το 90% της παγκόσμιας ποσότητας αυτού του μετάλλου, απαραίτητου για την παραγωγή ισχυρότερων και ελαφρύτερων κραμάτων χάλυβα που χρησιμοποιούνται από τουρμπίνες έως κινητά τηλέφωνα. Η ιδιωτική βραζιλιάνικη εταιρεία CBMM, που ελέγχεται από την οικογένεια Μορέιρα Σάλες, κυριαρχεί στην παγκόσμια παραγωγή νιοβίου, έχοντας δημιουργήσει επί δεκαετίες μια ανεξάρτητη εφοδιαστική αλυσίδα. Το 2011, μια κινεζική και μια ιαπωνο-νοτιοκορεατική κοινοπραξία αγόρασαν από 15% της εταιρείας, εξασφαλίζοντας στρατηγική πρόσβαση πολύ πριν εμφανιστεί οποιοσδήποτε αμερικανικός ανταγωνισμός.

Μεταλλευτική διπλωματία

Φυσικά, η «μεταλλευτική διπλωματία» είναι μόνο ένα από τα πολλά ζητήματα που αναμένεται να τεθούν στις διμερείς συνομιλίες, μαζί με πιο ακανθώδη θέματα όπως η κρίση στη Βενεζουέλα, η επέκταση των BRICS, η αστάθεια στην Αϊτή, η πολιτική της Βραζιλίας απέναντι στις μεγάλες τεχνολογικές εταιρείες και το ζήτημα της αιθανόλης. Ωστόσο, η ευκαιρία υπάρχει. Ο Τραμπ και ο Λούλα πιθανότατα δεν θα την αδράξουν λόγω ιδεολογικής συγγένειας, αλλά γιατί υπάρχουν ισχυρά οικονομικά και στρατηγικά κίνητρα και για τις δύο πλευρές να το πράξουν.

Διαβάστε ακόμη