Η ανακύκλωση οικιακών φαρμάκων παραμένει μία από τις πιο αδύναμες και υποτιμημένες πτυχές της περιβαλλοντικής πολιτικής στην Ελλάδα, παρά το γεγονός ότι αφορά άμεσα τη δημόσια υγεία, το υδάτινο περιβάλλον και την καθημερινότητα εκατομμυρίων πολιτών. Τα στοιχεία σκιαγραφούν μια εικόνα θεσμικής καθυστέρησης, χαμηλής απόδοσης και σοβαρής απόκλισης από τις ευρωπαϊκές πρακτικές, σε έναν τομέα όπου η χώρα εξακολουθεί να κινείται χωρίς ολοκληρωμένο και λειτουργικό σύστημα συλλογικής διαχείρισης.

Σήμερα, δεν υπάρχουν επίσημα και αξιόπιστα εθνικά δεδομένα για τις ποσότητες ληγμένων ή αχρησιμοποίητων φαρμάκων που προκύπτουν από την οικιακή χρήση. Όπως εξηγεί ο Μανώλης Μπαλτάς, Διευθύνων Σύμβουλος της REDEPLAN, «δυστυχώς δεν υπάρχουν στοιχεία υπολογισμού των ποσοτήτων των ληγμένων ή αχρησιμοποίητων φαρμάκων που προκύπτουν από οικιακή χρήση», καθώς, όπως σημειώνει, «είναι πρακτικά και επιστημονικά ανέφικτο να γνωρίζουμε το ποσοστό των συσκευασιών και ακόμη περισσότερο το ποσοστό του βάρους των φαρμάκων που λήγουν ή δεν χρησιμοποιούνται από τους καταναλωτές».

Ωστόσο, όπως επισημαίνει στην ελληνική αγορά διατίθενται κάθε χρόνο περίπου 500 εκατομμύρια συσκευασίες φαρμάκων και, με βάση διεθνείς μη απολύτως τεκμηριωμένες αλλά ευρέως αποδεκτές προσεγγίσεις, εκτιμάται ότι το 5% έως 10% αυτών καταλήγουν ως ληγμένα ή αχρησιμοποίητα. Για τις ανάγκες προγραμματισμού, αυτό μεταφράζεται σε ένα εύρος 25 έως 50 εκατομμυρίων συσκευασιών που δυνητικά απορρίπτονται στο περιβάλλον κάθε χρόνο.

Η συνολική κατανάλωση φαρμάκων στη χώρα, με εξαίρεση τα χρόνια της οικονομικής κρίσης, παραμένει σταθερή, αγγίζοντας τις 550 εκατομμύρια συσκευασίες ετησίως, εκ των οποίων περίπου 450 εκατομμύρια αφορούν οικιακή χρήση. Το στοιχείο αυτό οδηγεί στο συμπέρασμα ότι και οι ποσότητες των αποσυρόμενων φαρμάκων παραμένουν σταθερές. Εκείνο που αλλάζει, ωστόσο, είναι ο τρόπος διαχείρισής τους. Σύμφωνα με τα στοιχεία, καταγράφεται εμφανής μείωση των ποσοτήτων που οδηγούνται σε ορθή περιβαλλοντική διαχείριση και αντίστοιχα αυξητική τάση των ποσοτήτων που απορρίπτονται ανεξέλεγκτα στο περιβάλλον.

Η διαχείριση των ληγμένων ή αποσυρόμενων οικιακών φαρμάκων στην Ελλάδα γίνεται σήμερα από το ΙΦΕΤ, κατά ανάθεση, βάσει Υπουργικής Απόφασης που ισχύει από το 2012. Παρά τις προσπάθειες που καταβλήθηκαν τα πρώτα χρόνια, η συνολική εικόνα παραμένει απογοητευτική. Όπως επισημαίνει ο Μανώλης Μπαλτάς, «παρά τις φιλότιμες προσπάθειες του ΙΦΕΤ, ιδίως κατά τα πρώτα έτη ανάληψης της συγκεκριμένης ευθύνης, τα αποτελέσματα είναι πενιχρά».

Παράλληλα, με τον νόμο 4819/2021, η Πολιτεία έχει θεσμοθετήσει την υποχρέωση ίδρυσης Συλλογικού Συστήματος Εναλλακτικής Διαχείρισης για τα οικιακά φαρμακευτικά απόβλητα από τους υπόχρεους παραγωγούς και εισαγωγείς της φαρμακοβιομηχανίας, με καταληκτική ημερομηνία έναρξης λειτουργίας την 31η Δεκεμβρίου 2023. Ωστόσο, η διαδικασία παραμένει μετέωρη, καθώς δεν έχει ολοκληρωθεί το απαιτούμενο κανονιστικό πλαίσιο και συγκεκριμένα η Κοινή Υπουργική Απόφαση που θα καθορίζει τις λεπτομέρειες εφαρμογής. Σχέδιο της απόφασης βρίσκεται ήδη στη διάθεση του Ελληνικού Οργανισμού Ανακύκλωσης από τον Οκτώβριο του 2023, χωρίς μέχρι σήμερα να έχει υπογραφεί.

Στη δεκαετία 2012–2022, οι συνολικές ποσότητες ληγμένων φαρμάκων που συλλέχθηκαν ανήλθαν σε περίπου 1,11 εκατ. κιλά, με ετήσιες διακυμάνσεις, χωρίς σταθερή ανοδική πορεία. Η μέση απόδοση του συστήματος αντιστοιχεί σε μόλις 9,66 γραμμάρια ανά κάτοικο ανά έτος, με το 2022 να φτάνει τα 11,44 γραμμάρια.

Η σύγκριση με την υπόλοιπη Ευρώπη

Η εικόνα γίνεται ακόμη πιο αποκαλυπτική όταν η Ελλάδα συγκρίνεται με άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Σύμφωνα με μελέτη της ReDePlan ΑΕ στο πλαίσιο εκπόνησης μελετών για τη δημιουργία Συλλογικού Συστήματος Διαχείρισης, ο μέσος εθνικός δείκτης συλλογής στην Ελλάδα κινήθηκε την προηγούμενη δεκαετία στα 9,4 γραμμάρια ανά κάτοικο ανά έτος. Την ίδια στιγμή, χώρες όπως η Ελβετία, η Γαλλία, η Πορτογαλία, η Ισπανία και η Τσεχία καταγράφουν επιδόσεις πολλαπλάσιες, φτάνοντας αντίστοιχα τα 237, 164, 98, 91 και 36 γραμμάρια ανά κάτοικο. Η Ελλάδα κατατάσσεται έτσι στις τελευταίες θέσεις στον ευρωπαϊκό χώρο.

Η διαδρομή των ληγμένων φαρμάκων και οι στόχοι για την επόμενη ημέρα

Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται και στη διαδρομή που ακολουθούν τα φάρμακα μετά τη συλλογή τους. Όπως περιγράφεται, τα ληγμένα οικιακά φαρμακευτικά προϊόντα συγκεντρώνονται, όπου υπάρχουν κάδοι, στα φαρμακεία, συλλέγονται σε σάκους, μεταφέρονται προσωρινά στις εγκαταστάσεις φαρμακαποθηκών και στη συνέχεια παραλαμβάνονται από τον τελικό διαχειριστή. Στην Ελλάδα, τα φαρμακευτικά απόβλητα οδηγούνται σε καύση και αντιμετωπίζονται στο σύνολό τους ως επικίνδυνα απόβλητα, «κάτι το οποίο δεν ισχύει».

Το κόστος αυτής της διαδικασίας βαρύνει σήμερα τον προϋπολογισμό του ΙΦΕΤ και, κατ’ επέκταση, τον Έλληνα πολίτη. Σύμφωνα με τον Μανώλη Μπαλτά, οι υπόχρεοι παραγωγοί και εισαγωγείς έχουν δηλώσει τη διαθεσιμότητά τους να προχωρήσουν στη δημιουργία Συλλογικού Συστήματος Διαχείρισης, ζητώντας ωστόσο μέρος του κόστους λειτουργίας, τουλάχιστον για την πρώτη πενταετία, να απορροφηθεί από τις δαπάνες clawback, εφόσον ολοκληρωθεί το θεσμικό πλαίσιο.

Σε ό,τι αφορά τους στόχους της επόμενης ημέρας, στο Επιχειρησιακό Σχέδιο για τη δημιουργία ΣΣΕΔ κρίνεται εφικτός ένας στόχος διαχείρισης 50 γραμμαρίων ανά κάτοικο ανά έτος στο τέλος της πενταετίας, με αφετηρία τα 10 γραμμάρια και σταθερή ετήσια αύξηση. Πρόκειται για στόχο που, όπως αναφέρεται, ευθυγραμμίζεται με τον μέσο όρο χωρών της ΕΕ με αντίστοιχο κοινωνικοοικονομικό προφίλ και περιορισμένο ιστορικό στη διαχείριση του συγκεκριμένου ρεύματος αποβλήτων.

Διαβάστε ακόμη