Μέχρι το τέλος του έτους αναμένεται, σύμφωνα με πληροφορίες του energygame.gr, η πολυαναμενόμενη ΚΥΑ για την ανακύκλωση στρωμάτων, ένα ρυθμιστικό βήμα που εκκρεμεί εδώ και περισσότερο από έναν χρόνο και έχει αφήσει τόσο την αγορά όσο και τους δήμους χωρίς θεσμικό εργαλείο για τη διαχείριση ενός από τα πιο ογκώδη και επίμονα ρεύματα αποβλήτων. Κύκλοι του ΥΠΕΝ επισημαίνουν ότι το υπουργείο «γνωρίζει το πρόβλημα, έχει δουλέψει εκτενώς πάνω στο θέμα» και βρίσκεται σε διαδικασία επίλυσης των τελευταίων τεχνικών και διαδικαστικών λεπτομερειών, με στόχο η εκκρεμότητα να έχει κλείσει πριν εκπνεύσει η χρονιά. Άλλωστε, όπως επισημαίνουν πηγές είναι μία πρωτοβουλία την οποία το ίδιο το ΥΠΕΝ είχε ξεκινήσει να τρέχει. 

Απέναντι σε αυτή τη θεσμική κινητικότητα, η αγορά τηρεί στάση αναμονής. Επτά εταιρείες του κλάδου έχουν αναλάβει από κοινού την πρωτοβουλία να ετοιμάσουν το Επιχειρησιακό Σχέδιο που απαιτείται για την ίδρυση του πρώτου Συστήματος Εναλλακτικής Διαχείρισης στρωμάτων ύπνου. Για τον σκοπό αυτό απευθύνθηκαν σε εξειδικευμένη εταιρεία συμβούλων, με εμπειρία στη μελέτη και λειτουργία ΣΕΔ, ώστε να συντάξει το Επιχειρησιακό Σχέδιο και να προετοιμάσει τα απαραίτητα βήματα για την αδειοδότηση του συστήματος, όταν εκδοθεί η εφαρμοστική ΚΥΑ.

Στο πλαίσιο αυτό, και για να υποστηριχθεί η διαδικασία αξιολόγησης από τον ΕΟΑΝ και το Υπουργείο Περιβάλλοντος, στις 23 Δεκεμβρίου 2023 κατατέθηκε –μέσω του συμβούλου– πλήρες σχέδιο ΚΥΑ που αφορά τη δευτερεύουσα νομοθεσία. Πρόκειται για το κείμενο που λειτουργεί ως προϋπόθεση για την έγκριση ίδρυσης και λειτουργίας του νέου ΣΕΔ για τα στρώματα ύπνου, το οποίο ενσωματώνει όλα τα στοιχεία της έρευνας και τις τεχνικές παραδοχές που απαιτούνται για να στηθεί ένα λειτουργικό σχήμα συλλογής και ανακύκλωσης.

Οι εταιρείες τονίζουν ότι πλέον βρίσκονται «σε πλήρη αναμονή» των αποφάσεων του ΕΟΑΝ και του υπουργείου για την έναρξη της διαβούλευσης και την οριστικοποίηση του κειμένου που θα οδηγηθεί προς υπογραφή. Πρόκειται για το τελευταίο κρίσιμο βήμα πριν τη θεσμική ενεργοποίηση ενός συστήματος που θα μεταφέρει στον παραγωγό την ευθύνη ανακύκλωσης, σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα της Διευρυμένης Ευθύνης Παραγωγού (ΔΕΠ) .

Το πρόβλημα ανέδειξε και η ειδική σύμβουλος συστημάτων εναλλακτικής διαχείρισης της ReDePlan, Σοφία Χούμα, σε πρόσφατη ημερίδα της ΡΑΑΕΥ. Όπως επισήμανε, περισσότερες από 450.000 μονάδες –ή περίπου 7.000 τόνοι– μεταχειρισμένων στρωμάτων καταλήγουν ετησίως στις χωματερές, επειδή ακόμη δεν υπάρχει ΣΕΔ που να οργανώνει τη συλλογή και την επεξεργασία τους. Η εκτίμηση είναι αρχική, καθώς το πραγματικό μέγεθος του ρεύματος αποβλήτων θα αποτυπωθεί μόνο όταν λειτουργήσει το σύστημα και καταγράφονται υποχρεωτικά οι ποσότητες. Με την έγγραφή των παραγωγών και εισαγωγέων στο υπό σύσταση ΣΕΔ και την επιβολή περιβαλλοντικού τέλους ανά στρώμα, θα αποκαλυφθεί για πρώτη φορά με ακρίβεια ο όγκος που σήμερα χάνεται σε ανεξέλεγκτες διαδρομές.

Το ΥΠΕΝ αναγνωρίζει ότι η ποσοτικοποίηση του προβλήματος είναι το δεύτερο μεγάλο στοίχημα: χωρίς ακριβή δεδομένα, η χάραξη ρεαλιστικών στόχων συλλογής και ανακύκλωσης καθίσταται δύσκολη. Οι ΟΤΑ, οι οποίοι σήμερα διαχειρίζονται τα στρώματα ως ογκώδη απόβλητα, στερούνται εξειδικευμένων υποδομών, με αποτέλεσμα τα περισσότερα να οδηγούνται σε ταφή, παρά το γεγονός ότι έως και το 85% της μάζας τους είναι θεωρητικά ανακυκλώσιμο .

Το τεχνικό υπόβαθρο όμως δείχνει ότι η ανακύκλωση στρωμάτων δεν είναι απλώς εφικτή – είναι και περιβαλλοντικά ωφέλιμη. Η μέση διάρκεια ζωής ενός στρώματος κυμαίνεται ανάμεσα στα 7 και 10 έτη, ενώ η σύνθεσή του περιλαμβάνει υλικά υψηλής αξίας: μεταλλικά ελατήρια που ανακυκλώνονται ως σκραπ χάλυβα, αφρούς πολυουρεθάνης που μπορούν να υποβληθούν είτε σε μηχανική ανακύκλωση είτε –σε πιο προηγμένες τεχνολογίες– σε χημική ανακύκλωση με αναγέννηση πολυόλης, και κλωστοϋφαντουργικά υλικά που μπορούν να μετατραπούν σε γεωυφάσματα ή υλικά μόνωσης . Η τεχνική δυνατότητα υπάρχει, αλλά απαιτούνται νέες εγκαταστάσεις, δικτύωση συλλογής και σταθερές αγορές για τα δευτερογενή προϊόντα.

Η εμπειρία των χωρών που έχουν ήδη εφαρμόσει συστήματα Διευρυμένης Ευθύνης Παραγωγού για τα στρώματα δείχνει καθαρά τι λειτουργεί στην πράξη και ποια μοντέλα μπορούν να αποτελέσουν οδηγό. Στη Γαλλία, το Éco-mobilier έχει καταφέρει μέσα σε μία δεκαετία να ανατρέψει πλήρως το προηγούμενο σύστημα διάθεσης: η ταφή ογκωδών έχει σχεδόν μηδενιστεί, ενώ το ποσοστό ανάκτησης υλικών φτάνει το 97%, αποδεικνύοντας ότι ακόμη και ένα σύνθετο προϊόν όπως το στρώμα μπορεί να μπει στην κυκλική οικονομία όταν υπάρχει οργανωμένο εθνικό δίκτυο συλλογής και επεξεργασίας.

Το Βέλγιο, μέσω του Valumat, έχει επιλέξει ένα πιο «αγορακεντρικό» μοντέλο. Το σύστημα βασίζεται σε κίνητρα: οι λιανοπωλητές αποζημιώνονται για την παραλαβή παλιών στρωμάτων κατά την αγορά νέου προϊόντος, κάτι που οδηγεί σε υψηλή συμμετοχή και καλύτερη ποιότητα υλικού, αφού η συλλογή γίνεται οργανωμένα και σε προστατευμένες συνθήκες. Η εμπειρία έχει δείξει ότι η καλή ποιότητα κατά τη συλλογή αυξάνει θεαματικά τα ποσοστά ανακύκλωσης.

Η Ολλανδία, με το RetourMatras, έχει πάει ένα βήμα παραπέρα, αξιοποιώντας την τεχνολογία. Οι αυτοματοποιημένες γραμμές αποδόμησης και η συστηματική επένδυση στη χημική ανακύκλωση του αφρού πολυουρεθάνης έχουν επιτρέψει την επίτευξη κλειστού κύκλου παραγωγής (closed loop) για βασικά υλικά των στρωμάτων. Το ολλανδικό μοντέλο θεωρείται πρότυπο, γιατί συνδυάζει υψηλή απόδοση ανακύκλωσης με σταθερές αγορές για τα δευτερογενή προϊόντα — στοιχείο που καθιστά το σύστημα βιώσιμο μακροπρόθεσμα.

Το κοινό χαρακτηριστικό όλων αυτών των χωρών είναι ότι λειτουργούν με σταθερό πλαίσιο χρηματοδότησης, ξεκάθαρους κανόνες λειτουργίας και αυστηρά πρότυπα συλλογής. Εκεί ακριβώς κρίνεται η επιτυχία: στην οργάνωση, στην ποιότητα των ροών αποβλήτων και στη διασφάλιση ότι το υλικό που φτάνει προς επεξεργασία μπορεί πράγματι να ανακυκλωθεί.

Για την Ελλάδα, «η έκδοση της ΚΥΑ δεν είναι ένα διοικητικό διαδικαστικό βήμα – είναι η προϋπόθεση για να περάσει η χώρα από το σημερινό αποσπασματικό μοντέλο των ογκωδών αποβλήτων σε ένα σύγχρονο σύστημα», σχολιάζουν πηγές. Η αντίστροφη μέτρηση για την ΚΥΑ έχει ήδη ξεκινήσει. Το στοίχημα δεν είναι μόνο να εκδοθεί, αλλά να λειτουργήσει, να αποδώσει και να κλείσει έναν κύκλο που για χρόνια μένει ανοιχτός – με κόστος για το περιβάλλον, τους δήμους και τους πολίτες.

Διαβάστε ακόμη