Σοβαρές πρωτοβουλίες καλείται να αναλάβει η κυβέρνηση, καθώς περιφέρειες και δήμοι εκφράζουν ανοιχτά την αντίθεσή τους στη Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) -για το εθνικό σχέδιο ενεργειακής αξιοποίησης απορριμμάτων-, η δημόσια διαβούλευση της οποίας ολοκληρώνεται στις 17 Οκτωβρίου. Να σημειωθεί ότι χθες το Περιφερειακό Συμβούλιο της Περιφέρειας Αττικής γνωμοδότησε αρνητικά επί της μελέτης, στέλνοντας σαφές μήνυμα για την κατεύθυνση που θεωρεί πως πρέπει να ακολουθηθεί. Αρνητικά γνωμοδότησε και το Δημοτικό Συμβούλιο της Αθήνας.

Η ΣΜΠΕ αφορά τη δημιουργία του πρώτου ολοκληρωμένου δικτύου έξι μονάδων ενεργειακής αξιοποίησης (καύσης) απορριμματογενών ενεργειακών πρώτων υλών (ΑΕΠΥ) από αστικά στερεά απόβλητα (ΑΣΑ) στην Ελλάδα – ενός φιλόδοξου έργου με ορίζοντα ολοκλήρωσης το 2030, που εντάσσεται στον εθνικό σχεδιασμό για την κυκλική οικονομία και τη σύγχρονη διαχείριση απορριμμάτων. Το σχέδιο είχε εξαγγείλει από το 2019 ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, ωστόσο μέχρι σήμερα παραμένει στάσιμο, χωρίς να έχει σημειωθεί ουσιαστική πρόοδος στην υλοποίησή του.

Καύση απορριμμάτων: Το αγκάθι της χωροθέτησης και του κόστους

Η χωροθέτηση των μονάδων ενεργειακής αξιοποίησης βρίσκεται στον πυρήνα των αντιδράσεων και αποτελεί ίσως το πιο ευαίσθητο και εκρηκτικό σημείο της συζήτησης γύρω από τη ΣΜΠΕ. Η έλλειψη συγκεκριμένων τοποθεσιών έχει ήδη προκαλέσει ισχυρές αντιδράσεις σε τοπικό επίπεδο, με δήμους και κατοίκους να καταγγέλλουν ότι αιφνιδιάζονται και κινδυνεύουν να βρεθούν προ τετελεσμένων χωρίς ουσιαστική διαβούλευση. «Μιλάνε για έξι μονάδες καύσης, αλλά δεν έχουν πει πού θα γίνουν. Ποιες περιοχές, ποιοι δήμοι, ποιοι κάτοικοι θα τις δεχτούν; Οι κοινωνίες αιφνιδιάζονται και ζητούν σαφήνεια», αναφέρουν χαρακτηριστικά αυτοδιοικητικοί παράγοντες.

Η απουσία σαφούς σχεδίου χωροθέτησης καθιστά εξαιρετικά δύσκολη τη συμμετοχή των πολιτών στη διαβούλευση και αποδυναμώνει τον δημόσιο έλεγχο, αφού δεν επιτρέπει συγκεκριμένες παρατηρήσεις «επί του πεδίου». Ο δήμαρχος Πετρούπολης, Βαγγέλης Σίμος υπενθυμίζει ότι «όλες οι προηγούμενες μελέτες είχαν σαφή χωροθέτηση», ενώ σήμερα «ούτε αριθμητικά στοιχεία υπάρχουν ούτε σοβαρή διαβούλευση με την αγορά», κάτι που «δίνει την εντύπωση ότι η απόφαση είναι προαποφασισμένη». Το ζήτημα της χωροθέτησης, όπως επισημαίνουν πολλοί, δεν είναι τεχνικό αλλά βαθιά πολιτικό: αφορά τη δίκαιη κατανομή των περιβαλλοντικών βαρών, τη διαφάνεια και την εμπιστοσύνη των πολιτών προς την Πολιτεία.

Υπενθυμίζεται πως το σχέδιο της κυβέρνησης προβλέπει την κατασκευή έξι μονάδων ενεργειακής αξιοποίησης στην Ελλάδα συνολικού εκτιμώμενου προϋπολογισμού άνω του ενός δισεκατομμυρίου ευρώ εκ των οποίων μία στην Αττική.

  • Μονάδα στην Κοζάνη, δυναμικότητας 288.000 τόνων ανά έτος. Θα εξυπηρετεί τις Μονάδες Ανακύκλωσης – Ανάκτησης Ανατολικού Τομέα και Δυτικού Τομέα Κεντρικής Μακεδονίας, Σερρών, Κοζάνης, Ιωαννίνων, Λάρισας, Μαγνησίας και Δυτικής Θεσσαλίας καθώς και Κέρκυρας. Από αυτή θα εξυπηρετείται και η τηλεθέρμανση στη Δυτική Μακεδονία. Ήδη η ΔΕΗ έχει εκφράσει το ενδιαφέρον της για την κατασκευή της μονάδας.
  • Μονάδα ενεργειακής αξιοποίησης σε Ροδόπη ή Ξάνθη, δυναμικότητας 62.000 τόνων ανά έτος. Θα υποδέχεται απορριμματογενείς ενεργειακές πρώτες ύλες από τις Μονάδες Ανακύκλωσης – Ανάκτησης (ΜΑΑ) Βόρειου Έβρου, Σαμοθράκης, Αλεξανδρούπολης, Ξάνθης και Καβάλας.
  • Μονάδα στην Αρκαδία, Αχαΐα ή Ηλεία, δυναμικότητας 154.000 τόνων ανά έτος. Θα υποδέχεται υλικό από τις Μονάδες Ανακύκλωσης – Ανάκτησης Αγρινίου, Ναυπάκτου, Δυτικής Αχαΐας, Ηλείας, Αρκαδίας, Μεσσηνίας, Λακωνίας Κεφαλονιάς, Ζακύνθου και Λευκάδας,
  • Μονάδα Βοιωτίας δυναμικότητας 186.000 τόνων ανά έτος. Θα δέχεται υπολείμματα και απορριμματογενείς πρώτες ύλες από Θήβα, Χαλκίδα, Λαμία, Φωκίδα και από ένα τμήμα της Περιφέρειας Αττικής (Μονάδα Ανακύκλωσης – Ανάκτησης Δυτικού και Βόρειου Πάρκου Αττικής).
  • Μονάδα στην Περιφέρεια Αττικής δυναμικότητας 356.000 τόνων ανά έτος. Θα εξυπηρετεί τμήμα της Περιφέρειας Αττικής (Βορειοανατολική Αττική, Κεντρικό Τομέα, Πειραιά και τη Μονάδα Νοτιοανατολικού Πάρκου), του Βορείου Αιγαίου ( Λέσβο, Χίο και Σάμο) και της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου (Σύρο, Νάξο, Άνδρο, Κω, Κάλυμνο, Μήλο, Τήνο, Λέρο, Μύκονο, Πάρο και Πάτμο).
  • Μονάδα Ηρακλείου δυναμικότητας 140.000 τόνων ανά έτος. θα εξυπηρετεί τις Περιφέρειες Κρήτης (ΜΑΑ Χανίων, Ηρακλείου, Χερσονήσου, Αμαρίου και Σητείας) και μέρος της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου (Θήρα, Ρόδο και Κάρπαθο)

Ωστόσο, όπως τονίστηκε από την αυτοδιοίκηση είναι μία ασαφής αποτύπωση. «Πρόκειται για μια Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων χωρίς χωροθέτηση, κάτι που δεν έχει συμβεί ποτέ σε αντίστοιχα σχέδια. «Από το 2011 που είμαι εκλεγμένος, έχω διαβάσει, ψηφίσει ή καταψηφίσει πολλές ΣΜΠΕ. Όλες είχαν χωροθέτηση. Τώρα μας καλούν να ψηφίσουμε ένα σχέδιο που χωρίζει τη χώρα σε έξι τομείς χωρίς να προσδιορίζονται οι θέσεις των μονάδων», υπογράμμισε, ο δήμαρχος Πετρούπολης.

Το κόστος των μονάδων ενεργειακής αξιοποίησης αποτελεί έναν από τους πιο κρίσιμους και αμφιλεγόμενους άξονες της συζήτησης, με την αυτοδιοίκηση να προειδοποιεί ότι θα υπάρχουν οικονομικές επιβαρύνσεις οι οποίες θα μετακυλιστούν στους πολίτες. Παρότι η ΣΜΠΕ δεν προσδιορίζει με σαφήνεια το συνολικό ύψος των επενδύσεων, εκτιμάται ότι κάθε μονάδα θα απαιτήσει εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ για την κατασκευή, τον εξοπλισμό και τις υποδομές μεταφοράς.  Το τέλος εισόδου στις εγκαταστάσεις καύσης («gate fee») αναμένεται να διαμορφωθεί γύρω στα 85 ευρώ ανά τόνο, στο οποίο θα προστεθεί το κόστος επεξεργασίας του υπολείμματος για την παραγωγή SRF/RDF, αυξάνοντας περαιτέρω το οικονομικό βάρος.

Τι υποστήριξε ο Μανώλης Γραφάκος

Το πρωί από το βήμα του Olympia Forum VI ο γενικός γραμματέας Διαχείρισης Αποβλήτων Μανώλης Γραφάκος υπερασπιζόμενος το σχέδιο εστίασε σε τρία βασικά επιχειρήματα: τις θεσμικές υποχρεώσεις της χώρας, την ανάγκη περιορισμού της ταφής και την – όπως λένε – οικονομική βιωσιμότητα των έργων. Ο κ. Γραφάκος υπογράμμισε ότι η Ελλάδα οφείλει να πετύχει τους ευρωπαϊκούς στόχους για ανακύκλωση (65%) και περιορισμό της ταφής στο 10%, και ότι η υπό διαβούλευση ΣΜΠΕ «ικανοποιεί και τις δύο αυτές υποχρεώσεις». Οι μονάδες, είπε, έχουν σχεδιαστεί να επεξεργάζονται περίπου 1.200.000 τόνους απορριμμάτων ετησίως – ποσοστό που αντιστοιχεί στο υπόλειμμα που απομένει μετά την επίτευξη των στόχων ανακύκλωσης – και να καλύπτουν περίπου το 25% της συνολικής ποσότητας. Με αυτό τον τρόπο, «η χώρα δεν θα χρειάζεται πλέον ΧΥΤΑ» καθώς το υπόλειμμα από τις ΜΕΑ θα ξηραίνεται και θα κατευθύνεται στις μονάδες καύσης αντί να θάβεται.

Ιδιαίτερη αναφορά έκανε και στο οικονομικό σκέλος, υποστηρίζοντας ότι το λεγόμενο gate fee (το τέλος επεξεργασίας) δεν θα είναι υψηλότερο από το σημερινό κόστος ταφής. Όπως εξήγησε, σήμερα η ταφή κοστίζει περί τα 75-80 €/τόνο, ποσό που περιλαμβάνει τόσο τη λειτουργία των ΧΥΤΑ όσο και την ανάγκη δημιουργίας νέων χώρων και αποκατάστασης. Με την ενεργειακή αξιοποίηση, αυτό το κομμάτι του κόστους θα εξαλειφθεί, ενώ το επιπλέον κόστος για την ξήρανση του υπολείμματος είναι – όπως είπε – «δραστικά μικρότερο». Κατά συνέπεια, «το συνολικό gate fee θα είναι ίσο ή και χαμηλότερο από το σημερινό».

Ο ίδιος παραδέχθηκε ότι η ταφή είναι πράγματι φθηνότερη, ωστόσο την χαρακτήρισε «ανεπαρκή και παρωχημένη πρακτική», τονίζοντας ότι η μετάβαση σε ένα πιο κυκλικό και περιβαλλοντικά ασφαλές μοντέλο «έχει αναπόφευκτα μεγαλύτερο κόστος», το οποίο όμως είναι «ανεπαίσθητο σε σχέση με τα οφέλη». Παράλληλα, επεσήμανε ότι το τέλος ταφής – το οποίο επέβαλε η Ε.Ε. ως προαπαιτούμενο για τη χρηματοδότηση από το Ταμείο Ανάκαμψης – λειτουργεί ως «επιταχυντής των εξελίξεων», ωθώντας τους δήμους να αλλάξουν ταχύτητα στη διαχείριση των αποβλήτων.

Ωστόσο, από την πλευρά του, ο δήμαρχος Αγρινίου και β’ αντιπρόεδρος της ΚΕΔΕ, Γιώργος Παπαναστασίου, παρότι αναγνωρίζει την ανάγκη να προχωρήσουν τα έργα, εξέφρασε ενστάσεις για το τελικό κόστος, θα είναι αυξημένο ειδικά αν προστεθεί το κόστος μεταφοράς. Παραμένει ασαφές ποιος θα επωμιστεί το κόστος μεταφοράς περίπου 1,3 εκατομμυρίων τόνων απορριμμάτων ετησίως προς τις έξι μονάδες. Έθεσε, τέλος, το ερώτημα γιατί οι μονάδες ενεργειακής αξιοποίησης να μην ανήκουν στους δήμους, όπως συμβαίνει με τις υπόλοιπες μονάδες διαχείρισης.

Την κουβέντα μονοπώλησε και ο φόβος ότι η επιλογή της καύσης θα ανατρέψει την ιεράρχηση της διαχείρισης αποβλήτων και θα υπονομεύσει την ανακύκλωση, τη διαλογή στην πηγή και την επαναχρησιμοποίηση – δηλαδή τα πρώτα και σημαντικότερα στάδια της λεγόμενης «πυραμίδας» της κυκλικής οικονομίας. Δήμαρχοι και συλλογικότητες κάνουν λόγο για ένα σχέδιο που, αντί να επενδύει στη μείωση του όγκου των απορριμμάτων και στην ανάκτηση υλικών, μετατοπίζει το βάρος στην ενεργειακή αξιοποίηση και δεσμεύει τη χώρα σε δεκαετίες καύσης μεγάλων ποσοτήτων σκουπιδιών, απορροφώντας ρεύματα που θα μπορούσαν να ανακυκλωθούν. «Δήμοι και οι δημότες θα δεσμευτούν για την παράδοση συγκεκριμένων ποσοτήτων απορριμμάτων στις μονάδες, γεγονός που θα οδηγήσει σε τριπλασιασμό των σκουπιδιών και ευρύτερα ως αντικίνητρο για την ανακύκλωση», σχολίασε ο  Ηλεκτρολόγος Μηχανικός, Ιατρού Σταύρος.

Ο ίδιος ο περιφερειάρχης Αττικής Νίκος Χαρδαλιάς έθεσε με έμφαση αυτόν τον προβληματισμό, μιλώντας για τον «κίνδυνο της ανάποδης πυραμίδας», δηλαδή της αντιστροφής της λογικής στη διαχείριση των αποβλήτων. «Η πεμπτουσία της διαχείρισης είναι η ανακύκλωση και όχι η καύση», υπογράμμισε, προσθέτοντας ότι η συζήτηση για την ενεργειακή αξιοποίηση πρέπει να είναι το τελευταίο στάδιο και όχι το πρώτο βήμα. Όπως εξήγησε, «αν πετύχουμε ποσοστά ανακύκλωσης 65%–70%, τότε θα έχουμε να διαχειριστούμε περίπου 650.000 τόνους υπολείμματος, κάτι που μπορεί να αντιμετωπιστεί με δύο ή τρεις μικρές μονάδες και όχι με φαραωνικά έργα». Η τοποθέτησή του συνοψίζει την αγωνία πολλών δημάρχων ότι η χώρα κινδυνεύει να ξεκινήσει τη διαδικασία από την κορυφή της πυραμίδας – δηλαδή από την καύση – αντί να χτίσει πρώτα γερά θεμέλια στην πρόληψη και την επαναχρησιμοποίηση.

Ο Έλεγχος της Εθνικής Αρχής Διαφάνειας στους Δήμους

Παρά το γεγονός ότι σχεδόν όλοι οι ομιλητές και εκπρόσωποι της αυτοδιοίκησης ζήτησαν η ανακύκλωση, η επαναχρησιμοποίηση και η πρόληψη να τεθούν στην «πρώτη γραμμή» της διαχείρισης απορριμμάτων, η πραγματικότητα δείχνει μια εντελώς διαφορετική εικόνα. Την ίδια ώρα, η Εθνική Αρχή Διαφάνειας (ΕΑΔ) πραγματοποίησε συστημικό έλεγχο σε 20 δήμους της Περιφέρειας Αττικής σχετικά με τη διαχείριση των αστικών στερεών αποβλήτων – από την πρόληψη δημιουργίας έως την προετοιμασία για επαναχρησιμοποίηση και την ανακύκλωση – και τα ευρήματα αποτυπώνουν σοβαρή καθυστέρηση και ελλιπή εφαρμογή της νομοθεσίας.

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα του ελέγχου, κανένας από τους 20 δήμους δεν έχει δημιουργήσει Κέντρο Δημιουργικής Επαναχρησιμοποίησης Υλικών, δεν έχει εφαρμόσει το σύστημα «Πληρώνω Όσο Πετάω» και δεν πραγματοποιεί χωριστή συλλογή επικίνδυνων αποβλήτων που παράγονται από τα νοικοκυριά. Μόλις τρεις δήμοι εφαρμόζουν την απαγόρευση προμήθειας και διάθεσης πλαστικών μιας χρήσης στις συμβάσεις των κυλικείων τους, ενώ έξι δήμοι προχωρούν σε χωριστή συλλογή αποβλήτων ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού και αποβλήτων τροφίμων στις σχολικές τους μονάδες.

Επιπλέον, επτά δήμοι έχουν θεσπίσει κανονισμό καθαριότητας και εφαρμόζουν χωριστή συλλογή και ανακύκλωση χαρτιού σε δημοτικά κτίρια, εννέα προχωρούν σε χωριστή συλλογή βιοαποβλήτων και δέκα συλλέγουν χωριστά φορητές μπαταρίες και κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα. Συνολικά, η μέση υλοποίηση των προβλεπόμενων μέτρων και δράσεων παραμένει σε εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα, καθώς εφαρμόζονται κατά μέσο όρο μόλις 13 από τα 27 προβλεπόμενα μέτρα. Η ΕΑΔ, με βάση τα πορίσματά της, συνέστησε στους δήμους να επιταχύνουν την υλοποίηση και να προχωρήσουν στην εφαρμογή του συνόλου των υποχρεώσεων που προβλέπει η νομοθεσία για τη διαχείριση των αστικών στερεών αποβλήτων.

Δεν έλειψαν, τέλος, και οι αναφορές στις σοβαρές υγειονομικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις που μπορεί να επιφέρει η επιλογή της καύσης, με αιρετούς και φορείς να προειδοποιούν ότι η εγκατάσταση τέτοιων μονάδων ενδέχεται να επιβαρύνει περαιτέρω ήδη ευάλωτες περιοχές. Ο δήμαρχος Χαϊδαρίου Μιχάλης Σελέκος έκανε λόγο για «επιστημονικά τεκμηριωμένες αποδείξεις» σχετικά με την επιβάρυνση που προκαλούν τα εργοστάσια καύσης στην υγεία των κατοίκων, επισημαίνοντας τον αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης νεοπλασιών και άλλων χρόνιων παθήσεων από τις εκπομπές διοξινών και άλλων τοξικών ουσιών. Αντίστοιχα, στο ψήφισμα του Δημοτικού Συμβουλίου της Αθήνας επισημαίνεται ότι η καύση αποτελεί «μια εξαιρετικά επικίνδυνη επιλογή» για τη δημόσια υγεία και το περιβάλλον, καθώς παράγει τοξικά απόβλητα, συμβάλλει στο φαινόμενο του θερμοκηπίου και οδηγεί σε περαιτέρω υποβάθμιση του φυσικού και κοινωνικού περιβάλλοντος σε ήδη επιβαρυμένες περιοχές.

Το συμπέρασμα που προέκυψε από τη συνεδρίαση είναι σαφές: Περιφέρεια Αττικής, δήμοι και φορείς αντιμετώπισαν τη Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων ως ένα κείμενο με πολλά κενά, ασάφειες και ελλείψεις, το οποίο δεν απαντά στα κρίσιμα ερωτήματα της επόμενης ημέρας. Η απουσία σαφούς χωροθέτησης, ο ασαφής οικονομικός σχεδιασμός, η ελλιπής τεκμηρίωση των ποσοτικών στοιχείων, η παράκαμψη της ανακύκλωσης και της πρόληψης, καθώς και η υποβάθμιση των υγειονομικών και περιβαλλοντικών παραμέτρων βρέθηκαν στο επίκεντρο της κριτικής, ζητώντας την απόσυρσή της.

Διαβάστε ακόμη