Όταν η Βραζιλία ορίστηκε, πριν από δύο χρόνια, ως διοργανώτρια χώρα της Διάσκεψης του ΟΗΕ για το Κλίμα COP30, η επιλογή θεωρήθηκε ιδανική: θα συνέπιπτε με τη δέκατη επέτειο της Συμφωνίας των Παρισίων, εκεί όπου οι χώρες δεσμεύθηκαν να περιορίσουν την υπερθέρμανση του πλανήτη σε ασφαλή επίπεδα. Σε περίπου έναν μήνα, σχεδόν 200 χώρες θα συγκεντρωθούν στις πύλες του Αμαζονίου, στην πόλη Μπελέμ, για έναν ακόμη κρίσιμο γύρο διαπραγματεύσεων. Ωστόσο, όπως αναφέρει το Bloomberg, δεν υπάρχει ακόμη σαφής συναίνεση σχετικά με το ποιο θα είναι το βασικό αποτέλεσμα της συνόδου.

Σε αντίθεση με τις δύο προηγούμενες διασκέψεις — την COP28 στο Ντουμπάι και την COP29 στο Αζερμπαϊτζάν — η φετινή δεν διαθέτει ένα προφανές “μεγάλο θέμα”. Στο Μπακού, οι χώρες συμφώνησαν σε νέο στόχο για τη χρηματοδότηση του κλίματος, ενώ το 2023, για πρώτη φορά, αναγνωρίστηκε η ανάγκη σταδιακής απεξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα. Αυτή τη φορά, η κυβέρνηση της Βραζιλίας επιδιώκει να μεταφέρει το βάρος από τις διαπραγματεύσεις στην πρακτική εφαρμογή των δεσμεύσεων. Ωστόσο, αυτό δεν είναι εύκολο, σε μια περίοδο που οι ΗΠΑ αποσύρονται από τη Συμφωνία των Παρισίων, ενώ πόλεμοι στην Ουκρανία και στη Γάζα επισκιάζουν τη διεθνή συνεργασία για το κλίμα. Η επιτυχία ή αποτυχία της COP30 θα αποτελέσει καθοριστικό σημείο για την κληρονομιά του Προέδρου Λουίς Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα στον τομέα της περιβαλλοντικής πολιτικής.

Νέα εθνικά σχέδια – NDC 3.0

Η σημαντικότερη εξέλιξη ίσως προηγηθεί της ίδιας της διάσκεψης. Οι χώρες όφειλαν να υποβάλουν τις νέες εθνικές δεσμεύσεις για το κλίμα (NDCs), που καθορίζουν τους στόχους μείωσης εκπομπών έως το 2035. Περισσότερες από τις μισές χώρες, ανάμεσά τους και η Κίνα, έχουν καταθέσει τις νέες τους προτάσεις, αλλά μεγάλοι ρυπαντές, όπως η Ινδία και η Ευρωπαϊκή Ένωση, έχασαν την προθεσμία. Οι ΗΠΑ είχαν υποβάλει τη δική τους δέσμευση επί κυβέρνησης Μπάιντεν, αλλά ο Ντόναλντ Τραμπ έχει ήδη αναστείλει πολλές από τις πολιτικές που θα την υλοποιούσαν.

Ως το τέλος Οκτωβρίου, ο ΟΗΕ θα δημοσιεύσει συνολική έκθεση για το πού βρίσκεται ο πλανήτης ως προς τον στόχο του 1,5°C. Οι πρώτες ενδείξεις δείχνουν ότι η παγκόσμια θερμοκρασία βαδίζει προς αύξηση 2,5°C, κάτι που καταδεικνύει ότι οι προσπάθειες παραμένουν ανεπαρκείς.

Το «κενό» φιλοδοξίας και η COP30

Η φετινή διάσκεψη συγκρίνεται συχνά με την COP26 στη Γλασκώβη, όπου, χωρίς να υπάρχει επίσημη υποχρέωση για νέο στόχο, προέκυψε ιστορική συμφωνία για τη σταδιακή μείωση της καύσης άνθρακα και πλήθος παράλληλων συμφωνιών για τα δάση, τις τράπεζες και τις ανανεώσιμες πηγές. Η Βραζιλία καλείται τώρα να δείξει πώς θα αντιδράσει στο “κενό θερμοκρασίας”, δηλαδή στη διαφορά μεταξύ των σημερινών δεσμεύσεων και του ορίου του 1,5°C. Οι ευρωπαϊκές χώρες ζητούν ισχυρότερη δέσμευση για την απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα, ενώ κράτη όπως η Σαουδική Αραβία ενδέχεται να εκμεταλλευθούν το σημερινό γεωπολιτικό κλίμα για να καθυστερήσουν τη δράση.

Η διπλωμάτης Τίνα Στέγκε, απεσταλμένη των Νησιών Μάρσαλ, τονίζει: «Αυτό που λείπει είναι η πολιτική βούληση. Χρειαζόμαστε πραγματικές δεσμεύσεις για μείωση εκπομπών». Μετά από αρχική διστακτικότητα, η Βραζιλία δείχνει τώρα πιο ανοιχτή στην ιδέα μιας “κεντρικής απόφασης” (cover decision) που θα αναγνωρίζει το πρόβλημα του θερμοκρασιακού χάσματος, αν και το περιεχόμενό της δεν έχει ακόμη αποσαφηνιστεί.

Οδικός χάρτης χρηματοδότησης

Στην COP29, οι ανεπτυγμένες χώρες υποσχέθηκαν να διαθέσουν 300 δισεκατομμύρια δολάρια σε χρηματοδότηση προς τις αναπτυσσόμενες έως το 2035, με στόχο να κινητοποιηθούν συνολικά 1,3 τρισεκατομμύρια μέσω ιδιωτικών επενδύσεων. Στη Βραζιλία αναμένεται να παρουσιαστεί το σχέδιο “Από το Μπακού στο Μπελέμ”, που θα αποσαφηνίζει πώς θα συγκεντρωθούν αυτά τα κεφάλαια.

Μεταξύ των ιδεών που εξετάζονται είναι φόροι αλληλεγγύης σε χρηματιστηριακές συναλλαγές, στις εκπομπές ορυκτών καυσίμων ή στα αεροπορικά εισιτήρια πρώτης θέσης. Οι πολυμερείς τράπεζες καλούνται να διαδραματίσουν ρόλο-κλειδί, αν και η νέα αμερικανική κυβέρνηση εμφανίζεται εχθρική προς την κλιματική δράση, δυσχεραίνοντας τη διεθνή συνεργασία.

Προσαρμογή και παράπλευρες συμφωνίες

Καθώς η μείωση εκπομπών προχωρά αργά, η προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή αποκτά προτεραιότητα, ιδιαίτερα για χώρες που πλήττονται ήδη από ακραία φαινόμενα. Οι διαπραγματευτές θα προσπαθήσουν να περιορίσουν τους δείκτες ανθεκτικότητας από 400 σε περίπου 100, ώστε να καταστεί πιο σαφής η αξιολόγηση προόδου.

Παράλληλα, αναμένονται και παράπλευρες πρωτοβουλίες, όπως το ταμείο “Tropical Forests Forever” ύψους 125 δισ. δολαρίων, που θα αποζημιώνει χώρες για τη διατήρηση των δασών τους, καθώς και μια παγκόσμια συμμαχία για τις αγορές άνθρακα. Η Βραζιλία έχει αναγάγει τη “Δίκαιη Μετάβαση” σε κεντρικό άξονα της COP30, με στόχο να διασφαλίσει ότι οι φτωχότερες κοινωνίες δεν θα μείνουν πίσω στην πράσινη μετάβαση.

Η σημασία της πολυμέρειας

Τελικά, η μεγαλύτερη πρόκληση ίσως είναι να αποδειχθεί ότι η διεθνής συνεργασία εξακολουθεί να λειτουργεί, ακόμη και μετά την αποχώρηση των ΗΠΑ. Ο Harjeet Singh, βετεράνος των COP και ιδρυτής του Satat Sampada Climate Foundation, σημειώνει ότι «μία αχτίδα ελπίδας» ήρθε από την Διεθνή Δικαιοσύνη, η οποία αποφάνθηκε ότι τα κράτη έχουν νομική υποχρέωση να περιορίσουν την υπερθέρμανση στον 1,5°C. Ωστόσο, όπως προειδοποιεί, η γεωπολιτική σκιά παραμένει βαριά: «Αυτή θα είναι μια μακρά και δύσκολη μάχη για την προστασία του πλανήτη και των ανθρώπων του απέναντι στις δυνάμεις της αδράνειας και του ιδιοτελούς συμφέροντος».

Διαβάστε ακόμη