Σε αναβρασμό βρίσκεται η αγορά ενεργειακής αναβάθμισης, επτά χρόνια μετά την πρώτη εφαρμογή των προγραμμάτων «Εξοικονομώ». Παρά τις βελτιώσεις στις προκαταβολές των τελευταίων προγραμμάτων που έδωσαν προσωρινή ρευστότητα σε ιδιώτες και επιχειρήσεις, το σύστημα εξακολουθεί να κουβαλά βαριά «κληρονομιά» από το 2018: υπερβολική γραφειοκρατία, μεγάλους χρόνους εγκρίσεων και πληρωμών και ανεπαρκή ενημέρωση για την πορεία των αιτήσεων. Στην πράξη, μηχανικοί καταγράφουν δεκάδες περιπτώσεις όπου τα έργα έχουν ολοκληρωθεί, αλλά η διαδικασία παραμένει ανοιχτή, με ελεγκτές να ζητούν ακόμη και υπεύθυνες δηλώσεις για ΦΠΑ και προμηθευτές να μην γνωρίζουν πότε θα πληρωθούν. Σύμφωνα με επαγγελματίες της αγοράς, στο «Εξοικονομώ 2021» μόνο το 1/3 των αιτήσεων έχουν εξοφληθεί, για το «Εξοικονομώ 2023» οι πληρωμές δεν έχουν ξεκινήσει ενώ για το πρόγραμμα του 2025 δεν έχει υπάρξει οριστική λίστα με τους ωφελούμενους προκειμένου να αρχίσει να «τρέχει».

Αύξηση ρυθμού πληρωμών

Πηγές του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας σημειώνουν εντούτοις πως η αλλαγή του Οδηγού τον περασμένο Νοέμβριο έχει οδηγήσει σε σημαντική αύξηση της ροής των πληρωμών. Όπως σημειώνουν οι ίδιες πηγές, στο παρελθόν μπορεί να περνούσαν τέσσερις μήνες με μόλις 700 αιτήσεις να προχωρούν σε πληρωμή. Μετά την τροποποίηση, ο ρυθμός ανέβηκε στις 3.000–4.000 πληρωμές τον μήνα.

Πρόγραμμα σε αναμονή, αγορά που στεγνώνει

Το «Εξοικονομώ» υπήρξε το βασικό εργαλείο ενεργειακής αναβάθμισης κατοικιών τα τελευταία χρόνια, όμως η εμπειρία από το 2018 και μετά δείχνει πως το πλαίσιο κουβαλάει χρόνιες παθογένειες. Όπως σημειώνει ο Μηχανολόγος – Μηχανικός, Βασίλης Καραργύρης από την τεχνική εταιρεία Ανάδειξη που δραστηριοποιείται σε Αθήνα, Πάτρα, Θεσσαλονίκη και σύντομα και στο Ναύπλιο, από τις πρώτες εγκρίσεις μέχρι τις τελικές εκταμιεύσεις, οι καθυστερήσεις δεν περιορίστηκαν μόνο στις πληρωμές: αφορούν και την ίδια την αξιολόγηση των φακέλων.

«Γενικά στην αγορά, και όχι μόνο σε σχέση με τη δική μας εταιρεία, έχουμε παρατηρήσει σημαντικές αλλαγές τα τελευταία χρόνια. Στα πιο πρόσφατα προγράμματα, χάρη στις προκαταβολές, οι χρηματοροές έχουν βελτιωθεί αισθητά. Ωστόσο, το πρόγραμμα, που ξεκίνησε το 2018, κουβαλάει ακόμη παιδικές ασθένειες που του έχουν δημιουργήσει κακό όνομα» σημειώνει.

Όπως εξηγεί, τα χρόνια 2018, 2019, 2020, 2021 και 2023 σημαδεύτηκαν από το ίδιο βασικό πρόβλημα: τις καθυστερήσεις. «Και δεν μιλάμε μόνο για καθυστερήσεις στις πληρωμές, αλλά και στις εγκρίσεις και στις διαδικασίες γενικότερα. Ο αργός ρυθμός κουράζει τους ιδιώτες, που βρίσκουν τη διαδικασία περίπλοκη, αλλά και τους επαγγελματίες του κλάδου» αναφέρει σημειώνοντας παράλληλα πως πολλές φορές και οι ίδιοι οι μηχανικοί δεν είναι αρκετά εξειδικευμένοι, με αποτέλεσμα να μην ενημερώνουν σωστά τους πελάτες. Από την άλλη, και οι πελάτες έχουν συχνά υπερβολικές προσδοκίες — πιστεύουν ότι το πρόγραμμα είναι πιο απλό και πιο γενναιόδωρο απ’ όσο πραγματικά είναι.

Αναφερόμενος σε προηγούμενους κύκλους του προγράμματος, τονίζει πως κατά την περίοδο της πανδημίας οι μεγάλες επιδοτήσεις που προβλέπονταν στο Εξοικονομώ «κλείδωσαν» κεφάλαια μέσα στις εταιρείες, καθώς οι εκταμιεύσεις αργούσαν μήνες ή και χρόνια δημιουργώντας κακό όνομα στον κλάδο. «Η αξιοπιστία του κλάδου δέχθηκε πλήγμα και πολλές μικρές επιχειρήσεις βρέθηκαν σε οικονομική πίεση» σημειώνει συμπληρώνοντας ότι «ακόμα και σήμερα, βλέπουμε ότι αιτήσεις που κατατέθηκαν τον Μάρτιο του 2025 δεν έχουν καμία επίσημη ενημέρωση για το τι μέλλει γενέσθαι».

Επιπλέον, η αγορά εντοπίζει σημαντικές δυσλειτουργίες στις διαδικασίες που παραμένουν πολύπλοκες: πλατφόρμες που ανοίγουν με καθυστέρηση, οδηγίες που αλλάζουν την τελευταία στιγμή, «κουμπιά» που δεν ενεργοποιούνται έγκαιρα. Οι παρατάσεις δίνονται με το σταγονόμετρο και δημιουργούν ανασφάλεια σε μηχανικούς και δικαιούχους.

Οι στρεβλώσεις της αγοράς και οι «αόρατες» ευθύνες

Σημαντικό «αγκάθι» είναι η αναντιστοιχία μεταξύ πλαφόν και πραγματικών τιμών που φάνηκε κυρίως στα προηγούμενα προγράμματα. Όπως αναφέρει τεχνικός σύμβουλος που τρέχει έργα «Εξοικονομώ», στα προηγούμενα προγράμματα, στις θερμοπροσόψεις και στα κουφώματα αλουμινίου, τα ανώτατα όρια που έθετε το ΥΠΕΝ δεν έφταναν για να καλύψουν το κόστος, με αποτέλεσμα οι ιδιώτες να πρέπει να βάλουν βαθύτερα το χέρι στην τσέπη. Αντίθετα, σε παρεμβάσεις όπως κλιματιστικά ή αντλίες θερμότητας οι τιμές θεωρούνται πιο ρεαλιστικές.

Μέρος των προβλημάτων έρχονται όμως και από την αγορά, με ωφελούμενους και τεχνικούς συμβούλους να κάνουν λόγο και για κακές πρακτικές που δημιουργούν επιπλέον δυσλειτουργίες: αιτήσεις χωρίς σωστή προεργασία, βιαστικές καταχωρήσεις, μηχανικοί που, με αμοιβές μόλις 250 ευρώ για πλήρη διαχείριση φακέλου, δεν έχουν τον χρόνο να ασχοληθούν όπως πρέπει με ένα ιδιαίτερα απαιτητικό πρόγραμμα.

Οι μικρές επιχειρήσεις μένουν εκτός παιχνιδιού

Η εικόνα που έρχεται από την αγορά είναι ότι οι πιέσεις που δέχονται συνεργεία ή μικρές εταιρείες που αναλαμβάνουν έργα «Εξοικονομώ» θέτουν τους «μικρούς εκτός παιχνιδιού». Όπως αναφέρουν πηγές της αγοράς, χωρίς επαρκή ρευστότητα, μικροί παίκτες δεν μπορούν να περιμένουν δύο χρόνια για να πληρωθούν. Αυτό ευνοεί τις μεγάλες εταιρείες που έχουν κεφάλαιο να καλύψουν τα έργα, ενώ αποκλείει τους μικρούς επαγγελματίες που συνήθως προτιμούν οι ιδιώτες για λόγους γνωριμίας ή κόστους.

Τι πρέπει να ξέρει ο πολίτης πριν ξεκινήσει

Το πρώτο βήμα είναι η επιλογή τεχνικού συμβούλου. Είναι υποχρεωτικός και ουσιαστικά καθοδηγεί τον δικαιούχο σε όλη τη διαδικασία: από τη συλλογή προσφορών για κουφώματα ή αντλίες θερμότητας, μέχρι την ανάρτηση δικαιολογητικών και την τήρηση των ορίων του οδηγού.
Όπως σημειώνει τεχνικός σύμβουλος, οι ωφελούμενοι πρέπει να γνωρίζουν πως:

  • Πρέπει οι ίδιοι να έχουν το κεφάλαιο για τις αναβαθμίσεις: Ακόμη και με προκαταβολή 70%, απαιτείται οικονομικό «μαξιλάρι».
  • Είναι μαραθώνιος και όχι σπριντ: οι εκταμιεύσεις μπορεί να καθυστερήσουν έως και δύο χρόνια, καθώς ο έλεγχος των δικαιολογητικών γίνεται πολλές φορές χειροκίνητα και σε «δόσεις».
  • Το «Εξοικονομώ» δεν είναι εργαλείο γενικής ανακαίνισης, χρηματοδοτεί μόνο ό,τι βελτιώνει μετρήσιμα την ενεργειακή απόδοση ενός κτιρίου. Για να αξίζει η συμμετοχή, χρειάζεται υψηλό ποσοστό επιδότησης (50%–70% και άνω), διαθέσιμα κεφάλαια για την εκκίνηση και σαφής επιλογή παρεμβάσεων.

«Εξοικονομώ 2025»: τι ισχύει σήμερα και τι διακυβεύεται

Την ίδια ώρα, τα νοικοκυριά παραμένουν σε αναμονή για το «Εξοικονομώ 2025»: η αξιολόγηση δεν έχει ολοκληρωθεί και οι προσωρινοί πίνακες αναμένονται «μέσα στο φθινόπωρο».

Υπενθυμίζεται ότι στο πρόγραμμα προβλέπεται:

  • Προϋπολογισμός: 434.000.000€ (εκ των οποίων 396.100.000€ για άμεση ενίσχυση).
    o 27.380.184,33€ για οικογένειες με μέλος/μέλη ΑμεΑ.
    o 91.267.281,11€ για πληγέντες (σεισμοπαθείς, πυρόπληκτοι, πλημμυροπαθείς).
  • Στόχος: αναβάθμιση 11.500 κατοικιών.
  • Κριτήριο: εξοικονόμηση πρωτογενούς ενέργειας >30% και άνοδος του κτιρίου κατά τουλάχιστον 3 ενεργειακές κατηγορίες.
  •  Κάλυψη: ανά κατηγορία δικαιούχου, η επιδότηση μπορεί να φτάσει έως 100%.

Από την πλευρά του, το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας – Τμήμα Δυτικής Μακεδονίας (ΤΕΕ/ΤΔΜ) μιλά για «ομηρία» πολιτών και μηχανικών. Σύμφωνα με τα όσα αναφέρει η διοίκησή του, παρά την αρχική προθεσμία ολοκλήρωσης της αξιολόγησης μέχρι τα τέλη Μαρτίου, πέρασαν ήδη τέσσερις μήνες χωρίς καμία επίσημη ανακοίνωση ή ενημέρωση προς τους ενδιαφερόμενους. Επίσης, θέτει ερωτήματα για τη διαφάνεια στη διαδικασία αξιολόγησης και την καθυστέρηση των αποτελεσμάτων, ενώ ζητά άμεσες απαντήσεις από το ΥΠΕΝ για τη διοικητική ευθύνη και τα κριτήρια επιλογής και καλεί την πολιτική ηγεσία να αναλάβει άμεσα δράση, εξασφαλίζοντας τη διαφάνεια και την αξιοπιστία του προγράμματος.

Τι έρχεται στους επόμενους κύκλους

Νέα δομή, συνδεδεμένη με ευρωπαϊκά ταμεία όπως το Social Climate Fund και το Modernization Fund σχεδιάζεται για τους επόμενους κύκλος του «Εξοικονομώ». Ήδη, σύμφωνα με πληροφορίες, στο ΥΠΕΝ γίνονται διαδοχικές συναντήσεις εργασίας με τους εμπλεκόμενους φορείς προκειμένου να συνταχθεί η πρόταση για το Social Climate Fund και να κατατεθεί έως τα τέλη Νοεμβρίου.

On-Bill Financing (OBF): τι είναι, πού δούλεψε, γιατί διχάζει

Κεντρική ιδέα για τον επόμενο κύκλο του «Εξοικονομώ» είναι να εισαχθεί το On-Bill Financing (OBF): οι δαπάνες της ενεργειακής αναβάθμισης αποπληρώνονται μέσω του λογαριασμού ρεύματος, ενώ η εξοικονόμηση που προκύπτει μειώνει την τελική επιβάρυνση. Το μοντέλο αυτό μπορεί να διευκολύνει τα νοικοκυριά με περιορισμένους πόρους και να μειώσει την ανάγκη για μεγάλα ίδια κεφάλαια.

Παραδείγματα:

  • Βέλγιο: Δάνεια ενεργειακής απόδοσης με αποπληρωμή στον λογαριασμό (3–10 έτη).
  • Ολλανδία: NEF/“Energy Saving Loan” με χαμηλότοκα δάνεια σε συνεργασία με δήμους/περιφέρειες.
  • Ην. Βασίλειο: Green Deal (έως 25 έτη αποπληρωμή) + ECO (υποχρέωση μεγάλων προμηθευτών να βοηθούν νοικοκυριά).

Γιατί θεωρείται κατάλληλο για εφαρμογή στην Ελλάδα:

  • Αύξηση της Ενεργειακής Αποδοτικότητας: Μέσω προγραμμάτων OBF δίνεται η δυνατότητα σε ιδιώτες και επιχειρήσεις να προχωρήσουν σε έργα αναβάθμισης της ενεργειακής αποδοτικότητας, με μικρή ή και με μηδενική αρχική κεφαλαιακή επένδυση. Εκτιμάται ότι τα προγράμματα OBF θα αυξήσουν την υιοθέτηση ενεργειακής αποδοτικότητας μεταξύ των ιδιοκτητών κατοικιών και των επιχειρήσεων, μειώνοντας τα αρχικά κόστη.
  • Υψηλά επιτόκια: Τα υψηλά επιτόκια των τραπεζικών δανείων αυξάνουν το κόστος των ανακαινίσεων και τα κάνουν λιγότερο προσιτά για τους ιδιοκτήτες κατοικιών. Το OBF μπορεί να προσφέρει μια προσιτή εναλλακτική λύση χρηματοδότησης, με όρους που ταιριάζουν με το προφίλ του εκάστοτε καταναλωτή ηλεκτρικής ενέργειας, αλλά και την ενσωμάτωση της αποπληρωμής στους λογαριασμούς κοινής ωφέλειας του εκάστοτε προμηθευτή.
  • Νομικό Πλαίσιο: η νομοθεσία θα ορίζει τους ρόλους και τις ευθύνες όλων των συμμετεχόντων, συμπεριλαμβανομένων των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, των τελικών χρηστών και των εταιρειών κοινής ωφέλειας.
  • Ρευστότητα: Ο χρηματοοικονομικός τομέας και οι μεγαλύτερες εταιρείες κοινής ωφέλειας στην Ελλάδα διαθέτουν την απαιτούμενη ρευστότητα για να χρηματοδοτήσουν έναν μεγάλο αριθμό έργων OBF στον οικιστικό τομέα, παρέχοντας διαθεσιμότητα χρηματοδότησης για τους χρήστες. Το μοντέλο OBF έχει τη δυνατότητα να διευκολύνει την υιοθέτηση μέτρων ενεργειακής αποδοτικότητας στην Ελλάδα, συμβάλλοντας στη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα και στη βελτίωση της ενεργειακής αποδοτικότητας στον οικιστικό τομέα.

Υπέρ:

  • Χαμηλή/μηδενική αρχική επιβάρυνση, πρόσβαση σε ευάλωτα νοικοκυριά.
  • Άμεσα οφέλη σε κατανάλωση/κόστος.
  • Δυνατότητα μακροπρόθεσμης χρηματοδότησης.

Κατά (όπως τα θέτει η αγορά & επαγγελματικοί φορείς):

Ήδη καταγράφονται παρεμβάσεις από την αγορά που εξετάζουν με προβληματισμό τις αλλαγές:

  • Η Ομοσπονδία Ψυκτικών Ελλάδος διαμαρτύρεται: ο αποκλεισμός τεχνικών επαγγελμάτων θα πλήξει ΜμΕ, απασχόληση και τοπικές αγορές και ζητά διάλογο πριν οριστικοποιηθούν αποφάσεις.
  • Ο Σύλλογος Πολιτικών Μηχανικών Ανατολικής Κρήτης δηλώνει το πρόγραμμα επιτυχημένο, αλλά στηλιτεύει τους ελέγχους που καθυστερούν (πρώτος έλεγχος έως 8–10 μήνες), ζητά αξιοπρεπείς αμοιβές ελεγκτών και αυστηρά χρονικά όρια στους Β’ Ενεργειακούς Επιθεωρητές. Κατά της εμπλοκής παρόχων: κίνδυνος στρέβλωσης σκοπού, σύγκρουση συμφέροντος (πωλούν ρεύμα ενώ καλούνται να μειώσουν την κατανάλωση).
  • Το ΤΕΕ–Θράκης προειδοποιεί για ολιγοπώλιο, εξαγωγή πόρων από τις τοπικές αγορές, υποβάθμιση ποιότητας και εθνικές/κοινωνικές προεκτάσεις σε ευαίσθητες περιοχές.

Διαβάστε ακόμη