Αν ξεκινούσαμε σήμερα να σχεδιάζουμε από την αρχή ένα εθνικό πρόγραμμα εξοικονόμησης ενέργειας, το πρώτο που θα έπρεπε να διασφαλίσουμε είναι η ωριμότητα πριν την ανακοίνωση. Αυτή είναι η φράση που επαναλαμβάνουν πολλοί ειδικοί και παίκτες της αγοράς μιλώντας για την πορεία υλοποίησης των προγραμμάτων, εν αναμονή της έναρξης του Εξοικονομώ 2025 αλλά και με αφορμή τις συζητήσεις για το νέο σχήμα που σχεδιάζεται για τα προγράμματα εξοικονόμησης από το 2026.
Οι προηγούμενοι κύκλοι εφαρμογής έχουν δείξει πως η εξοικονόμηση ενέργειας στα νοικοκυριά είναι εφικτή, ότι κινητοποιεί την αγορά και προσφέρει κοινωνικό όφελος:
- Εκδόθηκαν πάνω από 150.000 ηλεκτρονικές ταυτότητες κτιρίων.
- Ενισχύθηκε ξανά η οικοδομική δραστηριότητα, που είχε σχεδόν μηδενιστεί την προηγούμενη δεκαετία.
- Αναβαθμίστηκε ενεργειακά ένα τεράστιο απόθεμα παλαιών κατοικιών, με αισθητή βελτίωση στις ενεργειακές κατηγορίες.
Η μέχρι σήμερα εμπειρία αποκάλυψε αδυναμίες που δεν σχετίζονται με την πρόθεση ή τη χρησιμότητα του προγράμματος, αλλά με τον τρόπο που οργανώθηκε. Το σύστημα αξιολόγησης, η τεχνική επάρκεια, η γραφειοκρατία και η χρηματοδότηση αποδείχθηκαν τα «αδύναμα σημεία».
Στο ερώτημα «πώς θα μπορούσε να στηθεί από την αρχή ένα επιτυχημένο πρόγραμμα εξοικονόμησης», οι απαντήσεις συγκλίνουν: χρειάζεται προετοιμασία, σταθερότητα κανόνων, ρευστότητα στην αγορά και μηχανισμός ελέγχου που να αποτυπώνει την πραγματική εξοικονόμηση ενέργειας. Αυτά είναι τα σημεία όπου το τρέχον μοντέλο «χωλαίνει» και εκεί ακριβώς θα πρέπει να εστιάσει ο επανασχεδιασμός.
Όπως σημειώνουν πηγές της αγοράς, το ζητούμενο δεν είναι μόνο να δοθούν επιδοτήσεις, αλλά να σχεδιαστεί μια βιώσιμη διαδικασία, η οποία θα στηρίζει την αγορά, θα εμπνέει εμπιστοσύνη στους πολίτες και θα εξασφαλίζει ότι τα δημόσια κονδύλια «πιάνουν τόπο».
Τα διαχρονικά προβλήματα
Ανεπαρκής προετοιμασία
Το πιο συχνό και πιο κρίσιμο ζήτημα είναι ότι οι διαδικασίες ξεκινούν πριν ολοκληρωθούν οι εσωτερικοί μηχανισμοί. Σε αρκετούς κύκλους οι αιτήσεις άνοιξαν χωρίς να έχουν δοκιμαστεί επαρκώς τα πληροφοριακά συστήματα ή χωρίς να υπάρχουν σαφείς οδηγίες για τον έλεγχο και τις πληρωμές. Το αποτέλεσμα ήταν καθυστερήσεις, παγώματα φακέλων και μεγάλη πίεση σε μηχανικούς και ωφελούμενους.
Πολυπλοκότητα και γραφειοκρατία
Η υπερβολική γραφειοκρατία είναι το δεύτερο σταθερό παράπονο. Το πλήθος των εγγράφων, οι αλλαγές στα απαιτούμενα δικαιολογητικά και η ανάγκη για πολλαπλούς ελέγχους προκαλούν σύγχυση. Οι μικροί ιδιοκτήτες και τα συνεργεία αδυνατούν να παρακολουθήσουν τις διαδικασίες, ενώ πολλές φορές χρειάζονται εξωτερική τεχνική βοήθεια για απλά βήματα. Όπως τονίζεται, η πολυπλοκότητα αποθαρρύνει τη συμμετοχή, ιδίως στα χαμηλότερα εισοδηματικά στρώματα.
Υπερβολική «χαρτούρα»
Ένα άλλο σημείο κριτικής είναι η υπερβολική τεκμηρίωση που ζητούνταν για μικρές δαπάνες. «Για έργα των 20.000 ευρώ ζητούσαν παραστατικά σαν να ήταν εκατομμύρια. Έπρεπε να στείλεις φωτογραφίες, να φαίνονται τα serialnumbers των συσκευών, να τις συγκρίνεις με τα τιμολόγια… Χάος» αναφέρουν τεχνικοί.
Μετά από παρεμβάσεις των φορέων άλλαξε ο σχετικό οδηγός και ο ρυθμός πληρωμών αυξήθηκε: «Έφτασαν να πληρώνονται 5.000 φάκελοι τον μήνα, 350 την ημέρα».
Έλλειψη ρευστότητας στην αγορά
Ένα από τα σημαντικότερα λειτουργικά προβλήματα είναι η καθυστέρηση στη ροή χρημάτων. Όταν οι πληρωμές γίνονται μόνο μετά την ολοκλήρωση του έργου, οι ιδιοκτήτες αναγκάζονται να προκαταβάλουν μεγάλα ποσά, ενώ οι προμηθευτές εργάζονται για μήνες χωρίς εξόφληση. Η αγορά παγώνει, τα συνεργεία μειώνουν δραστηριότητα και πολλοί μηχανικοί αποφεύγουν να εμπλακούν. Το «Εξοικονομώ 2021» υπήρξε η θετική εξαίρεση, καθώς εισήγαγε προκαταβολή έως και 70% της επιδότησης — κάτι που αναγνωρίζεται ως καθοριστικός παράγοντας επιτυχίας.
Προβληματισμοί στους τεχνικούς ελέγχους
Ένα άλλο χρόνιο πρόβλημα είναι ότι οι έλεγχοι των φακέλων επικεντρώνονται στα παραστατικά και όχι στην ουσία. Σε αρκετές περιπτώσεις, η τεχνική αξιολόγηση των παρεμβάσεων γίνεται από μηχανισμούς χωρίς εξειδικευμένο προσωπικό, με αποτέλεσμα να εγκρίνονται έργα που δεν αποδίδουν τα προσδοκώμενα ενεργειακά οφέλη ή να απορρίπτονται άλλα για τυπικούς λόγους. Αυτή η κατάσταση μειώνει την αξιοπιστία του προγράμματος και δημιουργεί ανασφάλεια σε όσους συμμετέχουν.
Προβληματικά κριτήρια προτεραιότητας
Τέλος, ένα ζήτημα που έχει προκαλέσει διαρκή συζήτηση αφορά τα κριτήρια γεωγραφικής ή εισοδηματικής προτεραιότητας. Οι βαθμοημέρες θέρμανσης χρησιμοποιούνται συχνά ως μέτρο ενεργειακής ανάγκης, όμως η προσέγγιση αυτή αγνοεί τις ανάγκες ψύξης και τις ιδιαιτερότητες του Νότου. Έτσι, περιοχές με σημαντική ενεργειακή κατανάλωση λόγω κλιματικών συνθηκών μένουν σε μειονεκτική θέση. Επιπρόσθετα, εστιάζει τελικά στη θέρμανση την ώρα που και οι ανάγκες ψύξης αναδεικνύονται σε ζήτημα πρώτης προτεραιότητας και παράγοντα μεγάλης κατανάλωσης ενέργειας τους θερινούς κατά κύριο λόγο μήνες, ειδικά στα μεγάλα αστικά κέντρα.
Η πίεση της αγοράς και ο ρεαλισμός
Σήμερα, με το «Εξοικονομώ 23» σε πλήρη εξέλιξη και το «Εξοικονομώ 25» να ξεκινά, η αγορά βρίσκεται στα όριά της. Οι ίδιοι μηχανικοί και τεχνικές εταιρείες καλούνται να τρέξουν δεκάδες έργα από διαφορετικούς κύκλους ταυτόχρονα. «Δεν υπάρχουν αρκετά συνεργεία, δεν υπάρχει ανθρώπινο δυναμικό. Ο όγκος δεν είναι θέμα χρημάτων, είναι θέμα δυνατοτήτων», εξηγούν πηγές της αγοράς θέτοντας το ζήτημα του σωστού προγραμματισμού χρονικά των προγραμμάτων εξοικονόμησης προκειμένου να μην «πέφτει» το ένα πρόγραμμα πάνω στο άλλο.
Επόμενη ημέρα για τα προγράμματα εξοικονόμησης ενέργειας
Από το 2026 και μετά, τα προγράμματα ενεργειακής αναβάθμισης αναμένεται να αποκτήσουν νέο μοντέλο λειτουργίας. Σύμφωνα με τον σχεδιασμό του ΥΠΕΝ, η επόμενη γενιά δράσεων δεν θα βασίζεται αποκλειστικά στις γνωστές επιδοτήσεις, αλλά θα ενσωματώνει και άλλα χρηματοδοτικά εργαλεία που έχουν ήδη εφαρμοστεί με επιτυχία σε ευρωπαϊκές χώρες.
Η κατεύθυνση αυτή αποτυπώνεται στον πρόσφατα εγκριθέντα «Οδικό Χάρτη για την Εξοικονόμηση Ενέργειας στα Κτίρια», ο οποίος προβλέπει νέες μεθόδους στήριξης των νοικοκυριών και της αγοράς. Όπως έχει δηλώσει ο υφυπουργός ΠΕΝ Νίκος Τσάφος, στόχος είναι να διαμορφωθεί ένα νέο, πιο ευέλικτο πλαίσιο που θα επιταχύνει τις διαδικασίες, θα περιορίσει τη γραφειοκρατία και θα επιτρέψει την περαιτέρω ανάπτυξη της αγοράς ενεργειακών υπηρεσιών χωρίς την αποκλειστική εξάρτηση από επιχορηγήσεις. Μεταξύ των επιλογών που εξετάζονται βρίσκεται το λεγόμενο On–billfinancing, ένα μοντέλο χρηματοδότησης σύμφωνα με το οποίο οι προμηθευτές ενέργειας (ηλεκτρικής ή φυσικού αερίου) θα μπορούν να καλύπτουν το κόστος των παρεμβάσεων και να αποπληρώνονται σταδιακά μέσω των λογαριασμών κατανάλωσης. Ουσιαστικά πρόκειται για μια μορφή έμμεσου δανεισμού που διευκολύνει τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις να πραγματοποιούν αναβαθμίσεις χωρίς να απαιτείται αρχική ίδια συμμετοχή.
Τι προτείνει η αγορά
Οι ειδικοί επισημαίνουν πως το «Εξοικονομώ» χρειάζεται μια συνολική επανεκκίνηση. Δεν αρκεί να αλλάξουν τα ποσοστά επιδότησης ή τα κριτήρια. Πρέπει να επαναπροσδιοριστεί η ίδια η φιλοσοφία του προγράμματος: από μια διαδικασία ανταγωνισμού ταχύτητας σε μια διαδικασία ουσιαστικής ενεργειακής αναβάθμισης.
Στο επίκεντρο αυτής της λογικής βρίσκεται η πλήρης ετοιμότητα του συστήματος πριν από κάθε πρόσκληση. Όπως σημειώνεται, η έναρξη ενός κύκλου χωρίς να έχουν ολοκληρωθεί οι δομές ελέγχου, οι μηχανισμοί πληρωμών και το πληροφοριακό σύστημα οδηγεί σχεδόν με μαθηματική ακρίβεια σε καθυστερήσεις και απογοήτευση. Το πρόγραμμα χρειάζεται σαφές πλαίσιο λειτουργίας, χωρίς αλλαγές στην πορεία και χωρίς ασάφειες.
Η σωστή εκκίνηση περιλαμβάνει:
- Εξασφαλισμένη χρηματοδότηση για τον συνολικό αριθμό των ωφελούμενων.
- Πλήρως λειτουργικό πληροφοριακό σύστημα και καταγεγραμμένες διαδικασίες ελέγχου.
- Ρεαλιστικά χρονοδιαγράμματα που μπορούν να τηρηθούν χωρίς την παροχή παρατάσεων στις δηλώσεις συμμετοχής ή στην υλοποίηση των παρεμβάσεων.
- Σταθερό πλαίσιο κανόνων που δεν θα τροποποιείται κάθε χρόνο.
Μόνο έτσι, υπογραμμίζεται, μπορεί να εμπεδωθεί η εμπιστοσύνη πολιτών, μηχανικών και επιχειρήσεων, αλλά και να διασφαλιστεί η αξιοπιστία της ενεργειακής πολιτικής συνολικά.
Σωστή στόχευση
Σύμφωνα με πηγές της αγοράς με βαθιά γνώση του θέματος, αλλά και όπως επισημαίνεται από τον τεχνικό κόσμο τα προγράμματα ενεργειακής εξοικονόμησης πρέπει να έχουν τη μορφή επιδότησης προς τους πολίτες, και όχι να υλοποιούνται μέσω παρόχων ενέργειας ή τρίτων εταιρειών. Η βασική παραδοχή είναι απλή: η εξοικονόμηση ενέργειας στα κτίρια αποτελεί ουσιαστικό εργαλείο για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου καθώς κτιριακός τομέας ευθύνεται για σημαντικό ποσοστό των εκπομπών, και η μείωση αυτής της συμβολής – ιδιαίτερα στις κατοικίες είναι κρίσιμη.
Εντούτοις, οι κατοικίες είναι ο πιο δύσκολα διαχειρίσιμος τομέας, λόγω του υψηλού βαθμού ιδιοκτησίας και της μεγάλης διασποράς. Επίσης, το απόθεμα των παλαιών κατοικιών είναι πολύ μεγαλύτερο σε σχέση με άλλα είδη κτιρίων, κάτι που κάνει την ενεργειακή τους αναβάθμιση αναγκαία αλλά και πιο απαιτητική.
Η εμπειρία από ευρωπαϊκά προγράμματα, λένε άνθρωποι από τον τεχνικό κόσμο, δείχνει ξεκάθαρα ότι η άμεση επιδότηση είναι το πιο αποτελεσματικό εργαλείο. Δεν υπάρχει, μέχρι στιγμής, πιο επιτυχημένο μοντέλο. Τα υπόλοιπα, όπως οι συμπράξεις με εταιρείες ή ενεργειακούς παρόχους, μπορεί να λειτουργούν σε μεμονωμένα projects, αλλά όχι σε κλίμακα χώρας.
Η επιδότηση, πέρα από οικονομικό κίνητρο, έχει και παιδευτικό χαρακτήρα: βοηθά τους πολίτες να κατανοήσουν γιατί πρέπει να βελτιώσουν ενεργειακά το σπίτι τους και πώς αυτό συνδέεται με την κλιματική κρίση. Όταν η διαδικασία γίνεται μέσω τρίτων, ο πολίτης χάνει την επαφή με το αντικείμενο και παραμένει παθητικός. Αυτό, μακροπρόθεσμα, υπονομεύει τη συνολική ενεργειακή κουλτούρα.
Όπως σημειώνουν πηγές της αγοράς, τα προγράμματα «Εξοικονομώ» έχουν εξελιχθεί μέσα σε σχεδόν είκοσι χρόνια εφαρμογής. Στις αρχικές φάσεις, μέχρι περίπου το 2019–2020, λειτουργούσαν με το σύστημα «όποιος προλάβει, πρόλαβε». Το γνωστό firstcome, firstserved. Αυτό όμως απέκλειε συχνά όσους είχαν μεγαλύτερη ανάγκη ή καλύτερη ενεργειακή απόδοση, δημιουργώντας αδικίες και τεχνικά προβλήματα στα πληροφοριακά συστήματα. Μετά από πιέσεις, το σύστημα αυτό καταργήθηκε και εισήχθησαν κριτήρια αξιολόγησης που συνδυάζουν κοινωνικές παραμέτρους και τεχνικά στοιχεία ενεργειακής εξοικονόμησης. Καθιερώθηκε επίσης η απαίτηση ενεργειακής επιθεώρησης πριν και μετά τις παρεμβάσεις, ώστε να τεκμηριώνεται το αποτέλεσμα.
Ωστόσο, η χρήση των βαθμοημερών (ως εργαλείο προτεραιότητας ανά περιοχή) δημιούργησε νέα προβλήματα. Οι βαθμοημέρες βασίζονται μόνο στη θέρμανση, αγνοώντας την ψύξη, που σε πολλές περιοχές – όπως η Αττική – είναι πλέον πιο σημαντική ενεργειακά. Έτσι, το σύστημα κατανομής οδηγεί σε ανισότητες, επιδοτώντας κυρίως τις ψυχρές περιοχές και όχι εκείνες με υψηλή κατανάλωση ενέργειας λόγω θέρους. Η λύση θα ήταν ένα σύστημα αξιολόγησης που συνδυάζει δείκτες εξοικονόμησης ενέργειας, κοινωνικά κριτήρια και γεωγραφικές συνθήκες, τόσο για θέρμανση όσο και για ψύξη.
Τέλος, επισημαίνεται η ανάγκη σύνδεσης της ενεργειακής αναβάθμισης με την ανθεκτικότητα των κτιρίων απέναντι σε φυσικές καταστροφές. Δεν έχει νόημα να επιδοτείται ένα σπίτι για ενεργειακή ανακαίνιση, αν δεν είναι στατικά ασφαλές ή κινδυνεύει να καταρρεύσει μετά από σεισμό ή πλημμύρα.
Προετοιμασία και σταθερότητα
Ο Βασίλης Καραργύρης, Μηχανολόγος Μηχανικός στην τεχνική εταιρεία Ανάδειξη με μακρά εμπειρία στον σχεδιασμό και την εφαρμογή ενεργειακών προγραμμάτων και δραστηριότητα σε Αθήνα, Πάτρα, Θεσσαλονίκη και σύντομα Ναύπλιο, τονίζει ότι η αφετηρία για ένα σωστά δομημένο «Εξοικονομώ» είναι η προετοιμασία πριν την προκήρυξη. Δεν μπορεί ένα πρόγραμμα τέτοιου μεγέθους να ξεκινά χωρίς να έχουν κλειδώσει όλα τα επιμέρους εργαλεία: πληροφοριακό σύστημα, μηχανισμοί ελέγχου, τρόποι πληρωμής, συμβάσεις με τράπεζες και ελεγκτικούς φορείς.
Όπως επισημαίνει, κάθε κύκλος πρέπει να βασίζεται σε έναν ολοκληρωμένο οδηγό εφαρμογής, ο οποίος να μην αλλάζει ουσιωδώς από χρόνο σε χρόνο. «Δεν χρειάζεται να ξαναγράφουμε το πρόγραμμα κάθε φορά», λέει. Μπορούν να προσαρμόζονται μόνο οι πίνακες με τα όρια εισοδημάτων ή οι τιμές των υλικών, όχι όμως η λογική του συστήματος. Η σταθερότητα αυτή δίνει προβλεψιμότητα σε όλους τους εμπλεκόμενους και μειώνει δραστικά τα λάθη.
Ταυτόχρονα, τονίζει ότι πρέπει να αναβαθμιστεί ο ρόλος των μηχανικών, τόσο ως τεχνικών συμβούλων όσο και ως ελεγκτών. Η εμπειρία έχει δείξει πως οι μηχανικοί είναι το βασικό σημείο επαφής του πολίτη με το πρόγραμμα, επομένως, χρειάζεται να έχουν επαρκή αμοιβή και σαφείς αρμοδιότητες. Όπως επισημαίνει οι αμοιβές των μηχανικών παραμένουν δυσανάλογες του έργου και της ευθύνης τους. Είναι σημαντικό να αναγνωρίζεται η τεχνική εργασία και η διοικητική υποστήριξη που απαιτείται για κάθε φάκελο. Μόνο έτσι μπορούν να εγγυηθούν τη σωστή τεχνική τεκμηρίωση, να αποτρέψουν λάθη και να προστατεύσουν τον πολίτη από κακοτεχνίες ή παραλείψεις.
Παράλληλα, αναφορικά με τους επόμενους σχεδιασμούς για τα νέα προγράμματα από το 2026, τονίζει ότι με τα μοντέλα «παρόχων» και «πακέτων» που προτείνονται, υπάρχει ο κίνδυνος να χαθεί ο ποιοτικός έλεγχος, να μπαίνουν προϊόντα «noname» χωρίς διασφάλιση προδιαγραφών. Αυτό τελικά ζημιώνει και τον πολίτη και το πρόγραμμα συνολικά.
Στην ουσία το ζήτημα τίθεται στη βάση της διοικητικής ωριμότητας: να έχει προβλεφθεί κάθε στάδιο –από τη στιγμή της αίτησης μέχρι την τελική πληρωμή– πριν ο πολίτης πατήσει το κουμπί «υποβολή». Όπως τονίζει, το πρόγραμμα, όπως έχει διαμορφωθεί τα τελευταία χρόνια, λειτουργεί. Τα προβλήματα δεν βρίσκονται στην τεχνογνωσία ή στους μηχανικούς, αλλά στις διαδικασίες και την οργάνωση. Αν οι διαδικασίες είναι έτοιμες και η χρηματοδότηση εξασφαλισμένη, όλα κυλούν ομαλά.
Το «Εξοικονομώ 2021» παραμένει, όπως λέει, το πιο επιτυχημένο παράδειγμα ενώ και το «Εξοικονομώ 2023» ακολούθησε στον ίδιο ρυθμό, με γρήγορες κατασκευές και ικανοποιημένους ωφελούμενους. Το «Εξοικονομώ 2025» έχει όλα τα εχέγγυα να πάει ακόμη καλύτερα, αρκεί να μην αλλάζουμε συνεχώς τις λεπτομέρειες και να διατηρήσουμε τη σταθερότητα που πλέον υπάρχει.
Προχρηματοδότηση και ρευστότητα για οξυγόνο στην αγορά
Ένα ακόμη μεγάλο ζήτημα είναι η ασυνέχεια στη χρηματοδότηση. Κάθε πρόγραμμα αντλεί πόρους από διαφορετικό «κουμπαρά» – ευρωπαϊκά ταμεία, δικαιώματα ρύπων, κοινωνικά ταμεία – που έχουν διαφορετικούς όρους και χρονικά περιθώρια. Έτσι, η καθυστέρηση στις εγκρίσεις οδηγεί σε «συμφόρηση» προγραμμάτων, με αποτέλεσμα καθυστερήσεις πληρωμών σε μηχανικούς, προμηθευτές και εργολάβους. Η εμπειρία του «Εξοικονομώ 2021» θεωρείται από όλους υπόδειγμα προς αυτήν την κατεύθυνση: η προκαταβολή του 70% της επιδότησης και του δανείου δημιούργησε έναν πρωτοφανή κύκλο εργασιών στην αγορά, που ξεπέρασε το 1,2 δισ. ευρώ.
Η πρόβλεψη προκαταβολής αποδείχθηκε καταλυτική για την επιτυχία, διότι επέτρεψε σε χιλιάδες ωφελούμενους να προχωρήσουν χωρίς να διαθέτουν σημαντικά ίδια κεφάλαια και σε συνεργεία να λειτουργήσουν με ασφάλεια και ρευστότητα. Αντίθετα, σε περιόδους που η προκαταβολή δεν υπήρξε, το σύστημα «μπλόκαρε»: τα έργα καθυστερούσαν, οι πολίτες αδυνατούσαν να καλύψουν το κόστος και η αγορά έμπαινε σε αναμονή.
Οι ειδικοί συμφωνούν ότι η προχρηματοδότηση πρέπει να παραμείνει πάγιο στοιχείο όλων των μελλοντικών κύκλων. Δεν είναι απλώς διευκόλυνση, αλλά ουσιώδες εργαλείο οικονομικής σταθερότητας. Εξασφαλίζει ότι οι προμηθευτές πληρώνονται έγκαιρα, μειώνει την έκθεση των τραπεζών και προσφέρει κοινωνική δικαιοσύνη, επιτρέποντας τη συμμετοχή και σε νοικοκυριά που δεν έχουν αποταμιεύσεις.
Η αγορά έχει προτείνει τη δημιουργία ειδικού χρηματοδοτικού μηχανισμού (μέσω πχ της Αναπτυξιακής Τράπεζας), ώστε οι επιχειρήσεις που συμμετέχουν σε προγράμματα εξοικονόμησης να έχουν πρόσβαση σε κεφάλαιο κίνησης με εγγυημένες προκαταβολές.
Τεχνικός και οικονομικός έλεγχος – καθαροί ρόλοι, αξιόπιστα αποτελέσματα
Το πιο δύσκολο σημείο των προγραμμάτων παραμένει η γραφειοκρατία και οι έλεγχοι. Σήμερα, η διαδικασία ελέγχου είναι αποσυνδεδεμένη από την τεχνική ουσία: ένας οικονομικός υπάλληλος ελέγχει τεχνικά δικαιολογητικά, απλώς για το αν «υπάρχουν» και όχι αν «είναι σωστά». Αυτό είναι αναποτελεσματικό. Θα έπρεπε να υπάρχει διαχωρισμός οικονομικού και τεχνικού ελέγχου, με μηχανικούς να ελέγχουν το φυσικό αντικείμενο του έργου, όπως συμβαίνει σε άλλα ευρωπαϊκά προγράμματα. Παράλληλα, απαιτείται τυποποίηση διαδικασιών, με σαφή και αντικειμενικά κριτήρια.
Μέτρηση και επαλήθευση εξοικονόμησης – από τους υπολογισμούς στα δεδομένα
Ο Απόστολος Ευθυμιάδης, Μηχανολόγος Μηχανικός MSc, ενεργειακός σύμβουλος της ΠΟΜΙΔΑ, θέτει στο επίκεντρο μια συζήτηση που σπάνια γίνεται: πώς μετράμε την πραγματική εξοικονόμηση ενέργειας; Οι περισσότεροι κύκλοι του προγράμματος στηρίζονται σε θεωρητικούς υπολογισμούς ή σε μοντέλα τυπικών τιμών, τα λεγόμενα “deemed savings”. Ωστόσο, όπως εξηγεί, για να γνωρίζουμε πραγματικά την απόδοση μιας παρέμβασης, πρέπει να τη μετρήσουμε με αντικειμενικά δεδομένα. Στο πλαίσιο αυτό καταγράφονται τρεις μέθοδοι:
- Απλοί τεχνικοί υπολογισμοί – χαμηλό κόστος, αλλά χαμηλή αξιοπιστία.
- Ανάλυση λογαριασμών κατανάλωσης – πιο ρεαλιστική προσέγγιση, με κανονικοποίηση για τις καιρικές συνθήκες.
- Χρήση έξυπνων μετρητών και στατιστικών μοντέλων, που προσφέρει την ακριβέστερη εικόνα, αν και απαιτεί υποδομές και πόρους.
Η πρόταση, όπως επισημαίνει, είναι το νέο πρόγραμμα να καθιερώσει ως βάση τη δεύτερη μέθοδο, δηλαδή τη σύγκριση λογαριασμών πριν και μετά την παρέμβαση, ενώ ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα έργων να παρακολουθείται μέσω έξυπνων μετρητών. Έτσι, θα μπορεί να τεκμηριωθεί η πραγματική απόδοση του προγράμματος, κάτι απαραίτητο για τον σχεδιασμό μελλοντικών κύκλων και για τη διεκδίκηση ευρωπαϊκής χρηματοδότησης.
Αντιγραφειοκρατική στήριξη του πολίτη – το πρόγραμμα να γίνει φιλικό
Παράλληλα, δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στη μείωση της γραφειοκρατίας και στη διευκόλυνση των πολιτών. Το «Εξοικονομώ», υποστηρίζει, δεν μπορεί να λειτουργεί ως τεχνικό έργο για λίγους, αλλά ως μαζικό κοινωνικό πρόγραμμα. Για να επιτευχθεί αυτό, χρειάζονται στοχευμένα μέτρα απλοποίησης.
Όπως επισημαίνει, οι προτάσεις της ΠΟΜΙΔΑ που έχουν κατά καιρούς διατυπωθεί αποσκοπούν ακριβώς στην ταχεία προώθηση των κινήτρων προς τους υποστηρίζοντας αυτούς σε όλα τα στάδια της εγκριτικής διαδικασίας, όπως:
- Θέσπιση δωρεάν τεχνικής καθοδήγησης, υποστήριξης και σύνταξης κάθε τυχόν απαιτούμενης μελέτης, σχεδίου ή τεχνικής έκθεσης από τις υπηρεσίες του Δήμου Αθηναίων και των Δήμων και Περιφερειών της χώρας. Συνεχής ενημέρωση από τα ΚΕΠ και το διαδίκτυο για τις υποχρεώσεις τους, τις προθεσμίες, αλλά και τις υφιστάμενες διευκολύνσεις.
- Θέσπιση απαλλαγής από την τυχόν υποχρέωση έκδοσης οικοδομικής άδειας για την εκτέλεση των εργασιών ενεργειακής αναβάθμισης κτιρίου.
- Θέσπιση απαλλαγής από την τυχόν υποχρέωση έκδοσης άδειας ή καταβολής δημοτικών τελών κατάληψης πεζοδρομίου ή κοινόχρηστου χώρου για την εγκατάσταση σκαλωσιάς για εξωτερικές εργασίες ενεργειακής αναβάθμισης.
- Θέσπιση απαλλαγής από την τυχόν υποχρέωση του ιδιοκτήτη ή διαχειριστή για δήλωση έναρξης εργασιών στο ΙΚΑ και λήψη αριθμού μητρώου έργου. Τα τυχόν απαιτούμενα ένσημα των εργαζομένων «μη εστεγασμένων επαγγελμάτων» θα καταβάλλονται αποκλειστικά από την εργολήπτρια εταιρεία.
- Θέσπιση μειωμένου ΦΠΑ τόσο για τα υλικά όσο και για το εργατικό κόστος στην επιχείρηση η οποία θα εκτελέσει το έργο. Η Ε.Ε. επιτρέπει μειωμένο ΦΠΑ για τις επισκευές κτιρίων γενικά, το ίδιο προέβλεπε και το άρθρο 23 του ν. 3522/2006.
- Θέσπιση επιδότησης κάθε (συν)ιδιοκτήτη κατά ποσοστό 50% της αξίας των υλικών και εργασιών ενεργειακής αναβάθμισης, που θα εκτελεστούν με πιστοποιημένα συνεργεία και υλικά, και νόμιμα ασφαλισμένο προσωπικό, κατά την αποπεράτωση και παραλαβή του έργου με βάση τα επίσημα φορολογικά στοιχεία. Η απαλλαγή αυτή, η οποία εφαρμόζεται στη Σουηδία μπορεί να αποδειχθεί ως η σημαντικότερη κινητήρια δύναμη για την ενεργειακή αναβάθμιση.
Η λογική αυτών των μέτρων είναι διπλή: αφενός να μειωθεί ο χρόνος και το κόστος συμμετοχής για τον πολίτη, αφετέρου να δημιουργηθεί ένα πιο διαφανές και υγιές περιβάλλον στην αγορά εργασιών εξοικονόμησης.
Εστίαση στις παρεμβάσεις με πραγματικό αντίκτυπο
Οι τεχνικοί φορείς και οι ενεργειακοί μηχανικοί επισημαίνουν ότι κάθε ευρώ που δαπανάται πρέπει να πιάνει τόπο. Αυτό σημαίνει ότι το πρόγραμμα πρέπει να κατευθύνει τις επιδοτήσεις σε παρεμβάσεις με υψηλή ενεργειακή απόδοση και μετρήσιμο όφελος.
Στις σημειώσεις επισημαίνεται πως προτεραιότητα πρέπει να δοθεί σε συλλογικές παρεμβάσεις, όπως η ενεργειακή αναβάθμιση πολυκατοικιών, η αντικατάσταση κεντρικών λεβήτων με αντλίες θερμότητας, η θερμομόνωση κελύφους και τα φωτοβολταϊκά σε κοινόχρηστους χώρους. Επειδή οι επενδύσεις αυτές ωφελούν πολλούς ταυτόχρονα, προτείνεται η επιχορήγηση να δίνεται στο κτίριο ως ενιαίο σύνολο, ώστε να ξεπερνιούνται οι αντιστάσεις από επιμέρους ιδιοκτήτες που δεν μπορούν να συμμετάσχουν οικονομικά.
Επιπλέον, προτείνεται να επιλέγονται έργα με ρεαλιστικό χρόνο απόσβεσης, γύρω στα 7–9 έτη, ώστε να διασφαλίζεται η οικονομική βιωσιμότητα.
Ολοκληρωμένος σχεδιασμός και εκπαίδευση – τα θεμέλια του επόμενου βήματος
Τέλος, οι εισηγήσεις συγκλίνουν σε έναν κοινό παρονομαστή: χωρίς ολοκληρωμένο σχεδιασμό και κατάλληλη στελέχωση, κανένα πρόγραμμα δεν μπορεί να τρέξει απρόσκοπτα. Προτείνεται λοιπόν να υπάρξει ένα μόνιμο συντονιστικό σχήμα, με αρμοδιότητα τον σχεδιασμό, την παρακολούθηση και την αξιολόγηση όλων των δράσεων εξοικονόμησης.
Παράλληλα, είναι απαραίτητη η εκπαίδευση των υπαλλήλων που χειρίζονται τους φακέλους, ώστε να γνωρίζουν τις τεχνικές προδιαγραφές και να αποφεύγονται λάθη. Προτείνεται επίσης η δημιουργία γραμμών ρευστότητας ή εγγυημένων δανείων για μικρές επιχειρήσεις και συνεργεία, τα οποία σηκώνουν το κύριο βάρος των έργων.
Διαβάστε ακόμη
