Ένα νέο κεφάλαιο ξεκινά για 39 μικρά ελληνικά νησιά στο Αιγαίο και το Ιόνιο. Με τη δημοσίευση της Χάρτας GReco Islands στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, ανοίγει επισήμως ο δρόμος για τον πράσινο και έξυπνο μετασχηματισμό τους, μέσα από ένα φιλόδοξο πρόγραμμα συγχρηματοδότησης από το ΕΣΠΑ 2021–2027. Η πρωτοβουλία φιλοδοξεί να αλλάξει ριζικά την καθημερινότητα νησιωτικών κοινοτήτων με πληθυσμό από 100 έως 3.500 κατοίκους, δίνοντάς τους τα εργαλεία και τους πόρους για να επενδύσουν στην ενέργεια, την καινοτομία, τον ψηφιακό εκσυγχρονισμό και την ανθεκτικότητα στις κρίσεις.
Η Χάρτα που φέρει την υπογραφή του Αναπληρωτή Υπουργού Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών Νίκου Παπαθανάση, καθορίζει με ακρίβεια τα κριτήρια επιλεξιμότητας, τους τομείς παρέμβασης, τις χρηματοδοτικές πηγές και τα στάδια μέσω των οποίων ένα νησί μπορεί να ενταχθεί και να πιστοποιηθεί ως GRecoISLAND.
Σύμφωνα με τη Χάρτα, δικαίωμα συμμετοχής στην παρούσα φάση έχουν μόνο τα νησιά που ανήκουν στις Περιφέρειες Βορείου Αιγαίου, Νοτίου Αιγαίου και Ιονίων Νήσων και διαθέτουν μόνιμο πληθυσμό από 100 έως 3.500 κατοίκους, όπως καταγράφηκε στην απογραφή του 2021. Τα νησιά που πληρούν τα κριτήρια αναμένεται να λάβουν σύντομα επίσημη πρόσκληση από την αρμόδια αρχή, προκειμένου να εκδηλώσουν ενδιαφέρον συμμετοχής και να ξεκινήσουν την κατάρτιση των Τοπικών Σχεδίων Δράσης.
Αποκλειστικός δικαιούχος των προτεινόμενων έργων είναι ο οικείος Δήμος κάθε νησιού. Οι Δήμοι είναι υπεύθυνοι για τη σύνταξη, κατάθεση και υλοποίηση του Τοπικού Σχεδίου Δράσης (ΤΣΔ), δηλαδή ενός πλήρους επιχειρησιακού σχεδίου που περιλαμβάνει αποτύπωση της υφιστάμενης κατάστασης, στρατηγικούς στόχους, παρεμβάσεις και έργα, κόστος, χρηματοδοτικές πηγές, χρονοδιάγραμμα και διοικητικές προβλέψεις. Η απόφαση έγκρισης του ΤΣΔ πρέπει να ληφθεί με αυξημένη πλειοψηφία (τουλάχιστον 2/3) του Δημοτικού Συμβουλίου και να συνοδεύεται από αποδεικτικά διαβούλευσης με την τοπική κοινωνία και τεκμήρια διοικητικής επάρκειας (όπως προγραμματικές συμβάσεις με τεχνικούς ή επιστημονικούς φορείς).
Τι περιλαμβάνει η Χάρτα – Οι έξι πυλώνες και τα έργα που μπορούν να χρηματοδοτηθούν
Η φιλοσοφία της Χάρτας περιστρέφεται γύρω από έξι βασικούς πυλώνες πολιτικής:
- Ενεργειακή μετάβαση
- Βιώσιμη διαχείριση φυσικών πόρων
- Προστασία του περιβάλλοντος και της βιοποικιλότητας
- Ενίσχυση της επιχειρηματικότητας και της καινοτομίας
- Ψηφιακός μετασχηματισμός
- Ενδυνάμωση του ανθρώπινου δυναμικού και κοινωνική συνοχή
Για κάθε πυλώνα έχουν καθοριστεί τόσο ποσοτικοί όσο και ποιοτικοί στόχοι, οι οποίοι αποτυπώνονται αναλυτικά στο Παράρτημα του ΦΕΚ και περιλαμβάνουν ειδικούς δείκτες, όρια επίτευξης και μεθοδολογία αξιολόγησης. Οι Δήμοι υποχρεούνται να περιγράψουν στο ΤΣΔ πώς σκοπεύουν να επιτύχουν αυτούς τους στόχους με συγκεκριμένα έργα – π.χ. μικρά υβριδικά ενεργειακά συστήματα, ψηφιοποίηση δημοτικών υπηρεσιών, βιώσιμες μεταφορές, επεξεργασία λυμάτων, κοινωνικές υποδομές, εκπαιδευτικές δράσεις, ή έργα τουριστικής ανάδειξης.
Η συγχρηματοδότηση των έργων προβλέπεται να προέλθει από δύο βασικά τομεακά προγράμματα του ΕΣΠΑ 2021–2027: το «Περιβάλλον και Κλιματική Αλλαγή» και τη «Δίκαιη Αναπτυξιακή Μετάβαση». Παράλληλα, μπορούν να αξιοποιηθούν τα Περιφερειακά Προγράμματα των τριών εμπλεκόμενων Περιφερειών, καθώς και άλλα προγράμματα του ΕΣΠΑ που κρίνονται συναφή με τη φύση των παρεμβάσεων. Η επιλογή του κατάλληλου χρηματοδοτικού εργαλείου εξαρτάται από τον χαρακτήρα κάθε δράσης και την ωριμότητα του ΤΣΔ.
Τα τρία στάδια
Το σήμα GRecoISLAND αποτελεί το βασικό εργαλείο αξιολόγησης και παρακολούθησης της πορείας κάθε νησιού που συμμετέχει στην πρωτοβουλία. Η πιστοποίηση γίνεται σε τρία διακριτά στάδια, τα οποία αντανακλούν την πρόοδο του νησιού ως προς την υλοποίηση των στόχων του Τοπικού Σχεδίου Δράσης. Στο πρώτο στάδιο, το νησί αποκτά την ιδιότητα του «GReco Candidate», μόλις εγκριθεί επίσημα το σχέδιο και διαπιστωθεί ότι πληροί τα βασικά κριτήρια συμμετοχής. Στη συνέχεια, εφόσον επιτυγχάνεται τεκμηριωμένη πρόοδος στην εφαρμογή των παρεμβάσεων και στην προσέγγιση των στρατηγικών στόχων, το νησί περνά στο στάδιο «GReco in Transition». Η τελική πιστοποίηση με τον τίτλο «GRecoISLAND» απονέμεται όταν το νησί αποδείξει ότι έχει επιτύχει όλους τους στόχους που έχουν τεθεί, σύμφωνα με τα ποσοτικά και ποιοτικά κριτήρια που περιγράφονται στο Παράρτημα της Χάρτας. Κάθε στάδιο έχει διάρκεια έως 24 μήνες, ενώ η μετάβαση στο επόμενο προϋποθέτει θετική αξιολόγηση από τον αρμόδιο φορέα. Σε περιπτώσεις στασιμότητας ή αποκλίσεων από τις δεσμεύσεις, προβλέπεται η δυνατότητα αναστολής ή και ανάκλησης της πιστοποίησης.
Η διαδικασία αξιολόγησης και παρακολούθησης της εφαρμογής της Χάρτας GReco Islands βασίζεται σε ένα πολυεπίπεδο σύστημα διακυβέρνησης, το οποίο διασφαλίζει τη διαφάνεια, τη συνέπεια και την τεκμηριωμένη πρόοδο κάθε νησιού που συμμετέχει στην πρωτοβουλία. Στο επίκεντρο του συστήματος βρίσκεται η Επιτροπή Καθοδήγησης του ΕΣΠΑ, η οποία λειτουργεί ως Φορέας Απονομής του σήματος GRecoISLAND και έχει την τελική αρμοδιότητα λήψης αποφάσεων. Την πιστοποίηση των νησιών χειρίζεται η Επιτροπή Συντονισμού της Πρωτοβουλίας, η οποία αποτελεί τον Φορέα Πιστοποίησης και εξετάζει την πληρότητα, την πρόοδο και τη συμμόρφωση με τα προβλεπόμενα κριτήρια.
Η Μονάδα Οργάνωσης της Διαχείρισης (ΜΟΔ ΑΕ) έχει αναλάβει τον ρόλο του Φορέα Αξιολόγησης, διενεργώντας τεχνικές και ποιοτικές αξιολογήσεις σε τακτά χρονικά διαστήματα, με βάση συγκεκριμένους δείκτες και μεθοδολογία. Συμπληρωματικά, το Παρατηρητήριο GReco Islands λειτουργεί ως ο βασικός μηχανισμός υποστήριξης των Δήμων, παρέχοντας τεχνική βοήθεια, αναπτύσσοντας την απαραίτητη ψηφιακή πλατφόρμα και συγκεντρώνοντας τα δεδομένα εφαρμογής σε ένα ενιαίο σύστημα διαχείρισης. Η αξιολόγηση γίνεται σε ετήσια βάση μέσω εκθέσεων προόδου, συνοδεύεται από τριμηνιαία παρακολούθηση και επαναλαμβάνεται αναλυτικά κάθε δύο χρόνια για την επανεξέταση της πορείας κάθε νησιού. Παράλληλα, το Παρατηρητήριο είναι υπεύθυνο για τη δημοσίευση του επίσημου μητρώου των νησιών που έχουν λάβει πιστοποίηση GRecoISLAND. Τα νησιά που φέρουν το σήμα μπορούν να το χρησιμοποιούν για την τουριστική τους προβολή, σε υλικό επικοινωνίας, σε προϊόντα ή υπηρεσίες, υπό την προϋπόθεση ότι συνεχίζουν να τηρούν τις υποχρεώσεις που απορρέουν από τη Χάρτα και διατηρούν ενεργή την πιστοποίησή τους.
Η επόμενη κίνηση ανήκει στις διαχειριστικές αρχές, οι οποίες πρόκειται να αποστείλουν επίσημη πρόσκληση στους Δήμους, προκειμένου να εκδηλώσουν το ενδιαφέρον τους για συμμετοχή στην πρωτοβουλία και να ξεκινήσουν την εκπόνηση των Τοπικών Σχεδίων Δράσης (ΤΣΔ). Το ΤΣΔ αποτελεί ουσιαστικά τη βασική προϋπόθεση για την ένταξη ενός νησιού στη διαδικασία πιστοποίησης και συγχρηματοδότησης, αφού αποτυπώνει αναλυτικά την υφιστάμενη κατάσταση, τους στόχους, τις αναγκαίες παρεμβάσεις και το πώς αυτές θα υλοποιηθούν σε βάθος χρόνου.
Η διαδικασία που καλούνται να ακολουθήσουν οι Δήμοι είναι πολυσύνθετη και απαιτεί συγκεκριμένα βήματα. Το Σχέδιο θα πρέπει να εγκριθεί από το Δημοτικό Συμβούλιο με αυξημένη πλειοψηφία δύο τρίτων, να τεκμηριώνεται η συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας μέσα από διαβούλευση, ενώ θα πρέπει να συνοδεύεται και από ενδείξεις διοικητικής επάρκειας, είτε με ίδια μέσα είτε με τη συνδρομή συνεργαζόμενων φορέων. Οι παρεμβάσεις που θα περιλαμβάνονται στο ΤΣΔ πρέπει να είναι πλήρως εναρμονισμένες με τους έξι πυλώνες πολιτικής της Χάρτας (ενέργεια, περιβάλλον, καινοτομία, ψηφιακή μετάβαση, κοινωνική συνοχή, διαχείριση πόρων) και να έχουν σαφές χρονοδιάγραμμα, ρεαλιστικό προϋπολογισμό και πρόβλεψη πηγών χρηματοδότησης.
Η ένταξη ενός νησιού στη διαδικασία της Χάρτας σημαίνει αυτόματα και έναρξη επιλεξιμότητας για έργα που δύνανται να συγχρηματοδοτηθούν από μια σειρά ευρωπαϊκών πηγών, όπως το Τομεακό Πρόγραμμα «Περιβάλλον και Κλιματική Αλλαγή», το Πρόγραμμα «Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης» αλλά και τα Περιφερειακά Προγράμματα των αντίστοιχων Περιφερειών. Η υλοποίηση των δράσεων δεν αφήνεται στην τύχη: προβλέπεται συνεχής παρακολούθηση από τους αρμόδιους φορείς, υποχρεωτική υποβολή ετήσιων εκθέσεων από τους Δήμους και επανεξέταση της προόδου ανά διετία, ώστε να διασφαλίζεται η συμμόρφωση με τους στόχους και η διατήρηση της πιστοποίησης.
Η Χάρτα δεν αποτελεί ένα διοικητικό εργαλείο, αλλά ένα λειτουργικό σύστημα στρατηγικής, με στόχους, δείκτες και μηχανισμούς ελέγχου, που δίνει στους Δήμους των μικρών νησιών μια σπάνια ευκαιρία να σχεδιάσουν με ασφάλεια και μετρήσιμα αποτελέσματα την επόμενη ημέρα τους. Η πρόκληση για τις τοπικές αρχές δεν είναι μικρή: απαιτείται τεκμηριωμένος σχεδιασμός, συντονισμένη δράση και διαρκής παρακολούθηση. Ωστόσο, η δυνατότητα να μετατραπούν οι μικροί αυτοί νησιωτικοί τόποι σε βιώσιμα, καινοτόμα, ενεργειακά αυτόνομα και κοινωνικά συνεκτικά νησιά, θέτει ένα πλαίσιο ανάπτυξης που μπορεί να επηρεάσει θετικά και τις επόμενες γενιές κατοίκων.
Διαβάστε ακόμη
