Του Δρ Ανδρέα Προκοπίου*
Η 1η Οκτωβρίου 2025 αποτέλεσε ορόσημο για τον κυπριακό ενεργειακό τομέα, με την έναρξη της Ανταγωνιστικής Αγοράς Ηλεκτρισμού (ΑΑΗ). Για πρώτη φορά, η ηλεκτρική ενέργεια στην Κύπρο διακινείται μέσα από μηχανισμούς προσφορών και εκκαθαρίσεων, ένα πλαίσιο που στόχο έχει τη διαφάνεια, τη βελτιστοποίηση του κόστους και την ενίσχυση του ανταγωνισμού στη χονδρική αγορά.
Σύμφωνα με την ανάλυση των δεδομένων, ο πρώτος μήνας λειτουργίας κύλησε ομαλά σε τεχνικό επίπεδο, με τα συστήματα εκκαθάρισης και προσφορών να λειτουργούν χωρίς σοβαρές αστοχίες. Ωστόσο, πίσω από τη θετική αυτή εικόνα, η αγορά παραμένει συγκεντρωμένη και περιορισμένη σε βάθος, γεγονός που περιορίζει την ένταση του ανταγωνισμού και τη δυνατότητα διαφοροποίησης τιμών στη λιανική.
Η τιμή και η συμπεριφορά της αγοράς
Η μέση μεσοσταθμική τιμή εκκαθάρισης (Market Clearing Price) στην Προημερήσια Αγορά (DAM) διαμορφώθηκε στα €162,72/MWh, με τιμές που κινήθηκαν από μηδενικά επίπεδα έως και €500/MWh.
Σχεδόν 5% όλων των περιόδων εμπορίας εμφάνισαν μηδενικές τιμές, ενώ σε 42% των ημερών του Οκτωβρίου σημειώθηκαν μηδενικές ή σχεδόν μηδενικές τιμές στις μεσημβρινές ώρες (11:00–14:00). Αντίθετα, η μέση τιμή τη νύχτα (18:00–06:30) διαμορφώθηκε στα €163/MWh.
Η διακύμανση αυτή αντανακλά μια αγορά που λειτουργεί με δύο ταχύτητες:
- χαμηλές ή μηδενικές τιμές όταν η ηλιακή παραγωγή υπερκαλύπτει τη ζήτηση,
- και υψηλές τιμές όταν η ζήτηση καλύπτεται αποκλειστικά από συμβατικές μονάδες.
Δομή της αγοράς και μερίδια ενέργειας
Τα στοιχεία δείχνουν ότι το 86% της ενέργειας που διακινήθηκε τον Οκτώβριο προήλθε από συμβατική παραγωγή και μόλις 14% από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ).
Πιο συγκεκριμένα:
- 51% της ενέργειας προήλθε από Συμβατική στην Προημερήσια Αγορά,
- 34% από Συμβατική στην Προθεσμιακή Αγορά,
- 7% από ΑΠΕ στην Προημερήσια Αγορά, και
- 8% από ΑΠΕ στην Προθεσμιακή Αγορά.
Αυτή η αναλογία δείχνει ότι, παρά τη σημαντική εγκατεστημένη ισχύ ΑΠΕ, η πραγματική απορρόφηση ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές παραμένει περιορισμένη, λόγω της χαμηλής ρευστότητας της αγοράς, της έλλειψης συστημάτων αποθήκευσης και των υποχρεωτικά ενταγμένων μονάδων («must-run»), που περιορίζουν το διαθέσιμο περιθώριο ενσωμάτωσης ΑΠΕ στο σύστημα.
Το κόστος των «must-run» μονάδων
Για έναν προμηθευτή που δραστηριοποιείται αποκλειστικά στην Προημερήσια Αγορά και καλύπτει μέσω της Προθεσμιακής Αγοράς μόνο το υποχρεωτικό του μερίδιο του από τη «must-run» παραγωγή, το πραγματικό σταθμισμένο κόστος ενέργειας διαμορφώνεται περίπου στα €171/MWh, δηλαδή περίπου 7% υψηλότερα από τη μέση χονδρεμπορική τιμή της αγοράς.
Η διαφορά αυτή οφείλεται στο γεγονός ότι περίπου 38% της ενέργειας που προμηθεύονται οι προμηθευτές προέρχεται από τις λεγόμενες μονάδες «must-run», με μέσο κόστος περίπου €190/MWh.
Η Κύπρος, ελλείψει συστημάτων αποθήκευσης, διασυνδέσεων και άλλων τεχνολογιών που μπορούν να προσφέρουν αδράνεια και εφεδρεία, εξακολουθεί να βασίζεται σε συμβατικές μονάδες παραγωγής που πρέπει να παραμένουν συνεχώς σε λειτουργία για λόγους σταθερότητας του ηλεκτρικού συστήματος.
Αυτή η αναγκαστική λειτουργία, γνωστή ως «must-run», εξασφαλίζει ότι το δίκτυο διαθέτει την απαραίτητη συχνότητα και δυναμική απόκριση ώστε να απορροφά μεταβολές στην παραγωγή και τη ζήτηση.
Το κόστος αυτής της υπηρεσίας, αν και ουσιαστικά αφορά λειτουργίες συστημικής σταθερότητας, δεν αποζημιώνεται μέσω ξεχωριστού μηχανισμού. Αντίθετα, κοινωνικοποιείται στους προμηθευτές, οι οποίοι υποχρεούνται να προμηθεύονται αναλογικά το μερίδιό τους από την ενέργεια που παράγουν οι μονάδες «must-run», μέσω της Προθεσμιακής Αγοράς (FM).
Η λειτουργία αυτών των μονάδων είναι απαραίτητη για τη λειτουργική ασφάλεια του συστήματος, καθώς παρέχουν αδράνεια, εφεδρείες και ικανότητα ρύθμισης συχνότητας. Ωστόσο, όταν παραμένουν σε συνεχή λειτουργία, χωρίς να συνδέεται η ενεργοποίησή τους με πραγματικές ανάγκες του δικτύου, δημιουργείται ένα διαρθρωτικό κόστος που περιορίζει τη δυνατότητα των προμηθευτών να προσφέρουν ανταγωνιστικά τιμολόγια στους καταναλωτές.
Η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι η μετάβαση σε ένα δυναμικό μοντέλο ενεργοποίησης υπηρεσιών (market-based activation), όπου η λειτουργία των μονάδων δεν είναι σταθερή ή προαποφασισμένη, αλλά ενεργοποιείται μόνο όταν το σύστημα όντως χρειάζεται συγκεκριμένες υπηρεσίες, όπως αδράνεια, εφεδρεία ή ρύθμιση συχνότητας, οδηγεί σε ουσιαστική μείωση του κόστους, ορθολογικότερη χρήση των διαθέσιμων πόρων και μεγαλύτερη απορρόφηση ενέργειας από ΑΠΕ.
Η επόμενη μέρα: αποθήκευση, αέριο και διαφοροποίηση
Η Κύπρος εξακολουθεί να διαθέτει έναν μόνο συμβατικό παραγωγό, χωρίς ακόμη την είσοδο δεύτερου ή τρίτου παίκτη. Τα έργα φυσικού αερίου βρίσκονται σε καθυστέρηση, ενώ κανένα σύστημα αποθήκευσης δεν έχει ενταχθεί ακόμη στην αγορά. Χωρίς αυτά τα στοιχεία, η ευελιξία του συστήματος παραμένει περιορισμένη, και η αγορά αδυνατεί να αξιοποιήσει πλήρως το δυναμικό των ΑΠΕ.
Η εμπειρία άλλων χωρών, της της Ελλάδας, Ιρλανδίας και Πορτογαλίας, δείχνει ότι χρειάζονται 18–30 μήνες μετά την έναρξη για να αποκτήσει η αγορά βάθος, ρευστότητα και ουσιαστικό ανταγωνισμό.
Η Κύπρος βρίσκεται στο σωστό δρόμο, αλλά η πρόοδος θα εξαρτηθεί από την ταχύτητα υλοποίησης έργων αποθήκευσης και την εισαγωγή και χρήση του φυσικού αερίου στην ηλεκτροπαραγωγή.
Προοπτικές για το 2026–2027
Καθώς η αποθήκευση ενέργειας και η παραγωγή από το φυσικό αέριο ενσωματωθούν σταδιακά στο σύστημα, αναμένεται εξομάλυνση του ημερήσιου προφίλ τιμών, μείωση περικοπών ΑΠΕ και καλύτερη αξιοποίηση της καθαρής ενέργειας και πτώση του μέσου κόστους ηλεκτροπαραγωγής κατά 10-15% μέσα στα επόμενα δύο χρόνια.
Η Ανταγωνιστική Αγορά Ηλεκτρισμού είναι λειτουργική αλλά ακόμη ανώριμη.
Χρειάζεται χρόνο, διαφάνεια και στοχευμένες παρεμβάσεις, ώστε ο ανταγωνισμός να μετατραπεί σε πραγματικό οικονομικό και περιβαλλοντικό όφελος για τον καταναλωτή.
Οι απόψεις που εκφράζονται είναι προσωπικές.
*Πρώην Ανώτερος Ερευνητής στον τομέα των Έξυπνων Δικτύων, στο Πανεπιστήμιο της Μελβούρνης και ερευνητής στην Électricité de France R&D στη Γαλλία
Διαβάστε ακόμη
