Του Γιώργου Βλασσόπουλου,
Δικηγόρου-Διδάκτωρος Νομικής,
Μέλους Μητρώου ΣΕΠ ΕΑΠ

 

H 5η Ιουνίου 2025 είναι η Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος. Είναι πλέον προφανές ότι το περιβάλλον επηρεάζεται καταλυτικά από πολλές προκλήσεις, όπως η ψηφιακή μετάβαση, το δημογραφικό και η κλιματική αλλαγή μεταβάλλοντας ταχύτατα τη καθημερινότητα όλων μας. Το 2024 καταγράφηκε ως το θερμότερο έτος από τότε που ξεκίνησαν επίσημα οι αντίστοιχες καταγραφές παγκοσμίως, σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο Copernicus. Σε διεθνή κλίμακα, επείγουσα προτεραιότητα δίδεται, για παράδειγμα, στη δραστική μείωση χρήσης πλαστικών (πέραν της ανακύκλωσης).Ο φιλόδοξος στόχος ήταν να επιτευχθεί σχετική Διεθνής Συνθήκη έως τα τέλη 2024 που να κυρωθεί στη συνέχεια από όλα τα κράτη-μέλη του ΟΗΕ, πράγμα όμως που δεν έχει επιτευχθεί έως σήμερα.

Ως προς τη κλιματική αλλαγή που μεταλλάσσεται σε κλιματική κρίση συνοδευόμενη από πολλαπλασιαζόμενα και εντεινόμενα ακραία φαινόμενα (όπως καύσωνες, πλημμύρες, λειψυδρίες), η χώρα μας θέσπισε για πρώτη φορά και έχει θέσει σε εφαρμογή Εθνικό Κλιματικό Νόμο ( ν.4936/2022) μαζί με ένα φιλόδοξο Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα με έμφαση, μεταξύ άλλων, στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας ( ΑΠΕ).Ο νόμος αυτός είναι συνέχεια του Ευρωπαϊκού Νομοθετήματος για το Κλίμα ( Κανονισμός ΕΕ 2021 /1119 της 30-6-2021 – βλ.γενικότερα Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος eea.europa.eu, αλλά και τη Διακυβερνητική Επιτροπή για τη κλιματική αλλαγή στο πλαίσιο του ΟΗΕ, www.ipcc.ch). Με κεντρική επιδίωξη τη κλιματική ουδετερότητα έως το 2050 τίθενται επιμέρους στόχοι: μείωση ανθρωπογενών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά 55% το 2030 και κατά 80% το 2040 σε σύγκριση με το 1990. Η Ελλάδα συμμετέχει ενεργά και ως μέλος της Ευρωπαικής Ένωσης (ΕΕ) στις σχετικές διεθνείς πρωτοβουλίες. Στον τομέα αυτόν, η ΕΕ είναι πρωτοπόρα. Όμως απαιτείται συντονισμένη και συστηματική δράση σε παγκόσμια κλίμακα για την αποτελεσματική προστασία του περιβάλλοντος σύμφωνα με τις οδηγίες και συστάσεις της διεθνούς επιστημονικής-ερευνητικής κοινότητας.

Βέβαια η μετάβαση στη κλιματική ουδετερότητα έχει μεγάλο και πολύπλευρο κόστος. Το κόστος αυτό πρέπει να κατανεμηθεί δίκαια και σε διακρατικό και σε κοινωνικό επίπεδο. Αντί της επικυριαρχίας του οικονομικού επί του θεσμικού, ζητούμενο είναι η δημιουργική σύνθεσή τους. Μόνο έτσι θα επιτευχθεί, πέραν των άλλων, η βιώσιμη ανάπτυξη ( ESG) προς όφελος όλων των πολιτών, χωρίς εξαιρέσεις ή αποκλεισμούς. Και αυτή η κρίση,πάντως, δεν θα μπορούσε να μην έχει καταλυτική επίδραση – μεταξύ άλλων- και στον κόσμο της εργασίας. Σύμφωνα με αναλυτική έκθεση της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ILO) που δημοσιεύθηκε το 2024, αλλά και με ευρήματα του 2025 (www.ilo.org) υπολογίζεται ότι περίπου 70% του παγκόσμιου εργατικού δυναμικού επηρεάζεται άμεσα από τις συνέπειες της κλιματικής κρίσης λόγω θερμοκρασίας (υψηλής ή χαμηλής) ως προς την υγεία και ασφάλεια στην εργασία. Πέραν τούτου, μεγάλος αριθμός εργαζομένων παγκοσμίως εκτίθεται σε διάφορους κινδύνους, όπως λόγω υπεριώδους ακτινοβολίας, ατμοσφαιρικής ρύπανσης , χημικών ουσιών κλπ. με συνέπεια εργατικά ατυχήματα ( ή δυστυχήματα) και επαγγελματικές ασθένειες.

Η ως άνω έκθεση συστήνει ουσιαστική βελτίωση της νομοθεσίας, αλλά και ενίσχυση του κοινωνικού διαλόγου ( μεταξύ ιδίως των κοινωνικών εταίρων, δηλαδή των εκπροσώπων εργοδοτών και εργαζομένων) σε διεθνές επίπεδο . Μάλιστα αναδεικνύει την ανάγκη εμπλουτισμού των συλλογικών συμβάσεων εργασίας και με “ κλιματικές ρήτρες’’ στο πρότυπο άλλων ρητρών, όπως αυτών που σχετίζονται με τη τεχνητή νοημοσύνη( ΑΙ). Άλλοι διεθνείς φορείς με σημαντική συνεισφορά στο θέμα είναι ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός για την Υγεία και Ασφάλεια στην Εργασία ( www.osha.europa.eu) και το Ευρωπαϊκό Ίδρυμα για τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και εργασίας (www.eurofound.eu).

Από πλευράς νομολογίας αξίζει μνείας, εντελώς ενδεικτικά, η περυσινή απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων- ΕΔΔΑ κατά Ελβετίας ( αρ.προσφ. 53600/2020, απόφαση 9/4/2024 , υπόθεση Verein Klimaseniorrinen Schweiz κατά Ελβετίας). Η απόφαση αυτή είναι αναμφισβήτητα ρηξικέλευθη. Αναγνωρίζει ρητά και ανεπιφύλακτα για πρώτη φορά το ανθρώπινο δικαίωμα κάθε πολίτη να προστατεύεται αποτελεσματικά από το κράτος στην ιδιωτική και οικογενειακή ζωή του σε όλες τις πτυχές τους, οι οποίες (πτυχές) προφανώς επηρεάζονται από τις συνέπειες της κλιματικής κρίσης. Η προσφεύγουσα Ένωση ‘’Ηλικιωμένες για τη προστασία του κλίματος ” που εκπροσωπούσε 2500 ηλικιωμένες γυναίκες σπό την Ελβετία δικαιώθηκε, αφού το ΕΔΔΑ δέχθηκε ότι συντρέχει παραβίαση αρθ. 8 της Ευρωπαικής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου- ΕΣΔΑ (δικαίωμα στην ιδιωτική και οικογενειακή ζωή) λόγω αργής διαδικασίας λήψης αποτελεσματικών μέτρων εκ μέρους της Ελβετίας για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης,αλλά και παραβίαση αρθρ.6 της ΕΣΔΑ ως προς το δικαίωμα σε δίκαιη δίκη. Έτσι επιδίκασε σε βάρος του καθού αποζημίωση υπέρ της προσφεύγουσας Ένωσης ύψους 80.000.

Μάλιστα η Ελβετία θα υποβάλει έκθεση ενεργειών ( Action Report) έως τον Οκτώβριο 2025. Εν προκειμένω αναδείχθηκε και το ζήτημα της εκπομπής αερίων του θερμοκηπίου ( όπως το διοξείδιο του άνθρακα), προερχόμενα ιδίως από τη καύση ορυκτών καυσίμων που συμβάλλουν στην υπερθέρμανση του πλανήτη με σοβαρό κίνδυνο υπέρβασης του ορίου 1,5ο C έναντι της μέσης θερμοκρασίας της γης κατά τη προβιομηχανική εποχή. Ως γνωστόν, με την εμβληματική διεθνή σύμβαση του Παρισιού για το κλίμα που τέθηκε σε ισχύ το 2016 αλλά και με μετέπειτα πρωτοβουλίες τα συμβαλλόμενα σε αυτήν κράτη  με τη συνδρομή και του ΟΗΕ,αλλά και διεθνών οργανισμών κύρους και τεχνογνωσίας) έχουν αναλάβει συγκεκριμένες δεσμεύσεις για τη λήψη αποτελεσματικών μέτρων έγκαιρης αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης , με έμφαση μάλιστα στις επόμενες 3 δεκαετίες. Οι ρυθμοί σχεδιασμού και κυρίως εφαρμογής ποσοτικοποιημένα των μέτρων αυτών στη πράξη, έως σήμερα, δεν κρίνονται επαρκείς- ενόψει και νεώτερων επιστημονικών δεδομένων- από τη διεθνή επιστημονική κοινότητα, η οποία συνεχίζει να κάνει επείγουσες έκκλησεις για επίσπευση συντονισμένης και μη αλληλοαναιρούμενης παγκόσμιας δράσης για τη προστασία του περιβάλλοντος στη πράξη.

Προφανώς η ανάγκη κατοχύρωσης ενός αξιοπρεπούς περιβάλλοντος διαβίωσης, με υγεία και ασφάλεια είναι επιτακτική. Υπενθυμίζεται ότι το ανθρώπινο δικαίωμα σε ένα υγιές και ασφαλές εργασιακό περιβάλλον έχει αναγνωριστεί ρητά ως θεμελιώδες ( fundamental) από τη Διεθνή Οργάνωση Εργασίας (ILO) το 2022. Η δέσμευση αυτή αναμένεται να επιβεβαιωθεί και στην φετινή Γενική Συνέλευση του ILO. Άλλωστε το περιβαλλοντικό κεκτημένο αποκτά ουσιαστικό περιεχόμενο, μόνο εφόσον συνδυάζεται με το κοινωνικό κεκτημένο, πολλώ μάλλον στη παρούσα ασταθή διεθνή συγκυρία. Τούτο σημαίνει ότι η κλιματική κρίση δεν έχει μόνο αποτύπωμα άνθρακα, αλλά και ανθρωπογενές αποτύπωμα.

Άρα η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος συνδέεται αναπόσπαστα με τη προστασία του ανθρώπινου περιβάλλοντος. Επομένως αναδεικνύεται σήμερα περισσότερο επίκαιρο από ποτέ το επείγον αίτημα για κλιματική δικαιοσύνη χωρίς διακρίσεις και αποκλεισμούς τόσο σε επίπεδο κοινωνιών όσο και σε επίπεδο κρατών, είτε είναι μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης ( 46 κράτη μέλη) είτε ευρύτερα μέλη του ΟΗΕ (193 κράτη μέλη). Ειδικά ως προς το εργασιακό περιβάλλον τονίζεται η βασική υποχρέωση πρόνοιας του εργοδότη. Στο πλαίσιο αυτής εντάσσεται η λήψη και όλων των αναγκαίων μέτρων προστασίας της υγείας και ασφάλειας των εργαζόμενων, σε δημιουργική συνεργασία μαζί τους, με έμφαση στη πρόληψη, η οποία έχει κομβική σημασία και για την εν γένει προστασία του περιβάλλοντος, πέραν της ενίσχυσης της σωματικής και ψυχικής των εργαζομένων καθώς και της βελτίωσης της παραγωγικότητας των επιχειρήσεων και των δημοσίων φορέων. Αυτή η υποχρέωση πρόνοιας χρήζει πλέον εμπλουτισμού, στο πλαίσιο και ενός ουσιαστικού και τεκμηριωμένου κοινωνικού διαλόγου, υπό το πρίσμα και της κλιματικής κρίσης που επηρεάζει εκ των πραγμάτων ποικιλότροπα το φαινόμενο της εργασίας , αλλά και το περιβάλλον γενικότερα.

Συμπερασματικά, υπό το πρίσμα και της Παγκόσμιας Ημέρας Περιβάλλοντος, κάθε πολίτης δικαιούται έγκαιρη και αποτελεσματική προστασία από τη κλιματική κρίση χωρίς καθυστερήσεις, ώστε να μην παραβιάζονται ουσιώδη ανθρώπινα δικαιώματα του. Άλλωστε η κλιματική κρίση δεν πλήττει στη καθημερινότητα όλους το ίδιο. Ασθενέστερες οικονομίες και ευάλωτες ομάδες πολιτών, όπως νέοι, γυναίκες, ηλικιωμένοι, ΑΜΕΑ, πολίτες με περιορισμένα οικονομικά μέσα, πολύτεκνοι πλήττονται εκ των πραγμάτων- και λόγω της κλιματικής κρίσης- περισσότερο, οπότε χρήζουν και αυξημένης προστασίας.Αυτό επιτάσσει και το καλώς νοούμενο δημόσιο συμφέρον σε κοινωνίες με βιώσιμη ανάπτυξη, ενσυναίσθηση, αλληλεγγύη και συμπερίληψη στη πράξη.

Διαβάστε ακόμη