Η οργάνωση ενός νέου Ειδικού Χωροταξικού Πλαισίου για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ) στην Ελλάδα βρίσκεται υπό αναθεώρηση και αναμένεται να συσταθεί μέχρι το τέλος του 2024. Πρόκειται για «αναγκαία κίνηση», αφού με αυτόν τον τρόπο θα προωθηθεί η περαιτέρω διείσδυση των ΑΠΕ. Σύμφωνα με έκθεση του Öko – Institut – ενός εκ των κορυφαίων ανεξάρτητων ερευνητικών και συμβουλευτικών ιδρυμάτων της Ευρώπης- η εικόνα που επικρατεί στην Ελλάδα δείχνει ένα κατακερματισμένο σύστημα χωροταξικού σχεδιασμού, το οποίο θέτει εμπόδια στην αποτελεσματική και αποδοτική ενσωμάτωση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Είναι πρόδηλη η ανάγκη για καλύτερο συντονισμό, σαφέστερες διαδικασίες, ενημέρωση των τοπικών κοινωνιών, καλύτερη ενσωμάτωση των στόχων για τις ΑΠΕ στον χωροταξικό και θαλάσσιο σχεδιασμό. Η κλιματική αλλαγή έχει μπει στην εξίσωση αφού ως επί το πλείστον οδηγεί σε μεταβολή κρίσιμων παραμέτρων για τη λειτουργία των ΑΠΕ.

Το πρώτο ειδικό χωροταξικό πλαίσιο για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας στη χώρα μας θεσπίστηκε το 2008. Η αναθεώρησή του αποδείχθηκε μια μακρά διαδικασία. Η μελέτη που εκπονήθηκε το 2006-2007 βασιζόταν σε στοιχεία της δεκαετίας του 2000, γεγονός που αποδεικνύει ότι δεν μπορεί να ληφθεί ως τεκμήριο για σημερινούς σχεδιασμούς. Αρχής γενομένης από τις εξελίξεις στην τεχνολογία ΑΠΕ (μεγαλύτερες ανεμογεννήτριες, πλωτά φωτοβολταϊκά) και την ανάδυση νέων μορφών ΑΠΕ όπως τα υπεράκτια αιολικά κρίνεται αναγκαίο η Ελλάδα να εφαρμόσει ένα Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τις ΑΠΕ, να ενσωματώσει τις προτεραιότητες των ΑΠΕ σε άλλα σχέδια, να προωθήσει τον Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχεδιασμό και να βελτιώσει την επικοινωνία με τις τοπικές κοινότητες. Την

Όπως επισημαίνει η έκθεση στην οποία παραθέτει στοιχεία το Green Tank, στην Ελλάδα υπάρχει πρόδηλη έλλειψη ευθυγράμμισης με τις απαιτήσεις του RED III. Σημειώνεται πως η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) τροποποίησε την Οδηγία για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (RED III) τον Νοέμβριο του 2023 για να επιταχύνει την υλοποίηση έργων ΑΠΕ στα κράτη μέλη. Η οδηγία υποχρεώνει τα κράτη μέλη να πραγματοποιήσουν συντονισμένη χαρτογράφηση για τον εντοπισμό κατάλληλων περιοχών για ανάπτυξη ΑΠΕ και να ορίσουν Περιοχές Επιτάχυνσης Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (RAAs) εντός συγκεκριμένων προθεσμιών. Ο στόχος είναι να επιτευχθεί μια ισορροπία μεταξύ της ταχείας επέκτασης των ΑΠΕ και της διατήρησης υψηλών περιβαλλοντικών και κοινωνικών προτύπων. Ο στρατηγικός χωροταξικός σχεδιασμός είναι ζωτικής σημασίας για την επίτευξη αυτής της ισορροπίας, καθώς προσδιορίζει κατάλληλες περιοχές, ενσωματώνει έργα ΑΠΕ στο τοπίο και διασφαλίζει τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα.

Μία ακόμα πρόκληση συνδέεται με το γεγονός ότι παρά την ευρεία αποδοχή των ΑΠΕ στην Ελλάδα, υπάρχουν τοπικές συγκρούσεις σχετικά με τη χωροθέτηση θαλάσσιων αιολικών πάρκων. Για παράδειγμα όπως είναι ήδη γνωστό η Ελλάδα διαθέτει πολύ καλό υπεράκτιο αιολικό δυναμικό το οποίο έχει προσελκύσει επενδυτικό ενδιαφέρον ξένων και εγχώριων ομίλων. Η περιοχή της Κρήτης συγκεντρώνει το καλύτερο υπεράκτιο αιολικό δυναμικό της Μεσογείου. Ωστόσο, μετά τις αντιδράσεις που σημειώθηκαν ο σχεδιασμός αναθεωρήθηκε, περιορίζοντας την αρχική ισχύ στην πρώτη φάση ανάπτυξης του εθνικού προγράμματος από τα 800 MW στα 600 MW. Από αυτά, τα 400 MW αφορούν το Ακρωτήρι του Αφορισμένου, όπου μετακινήθηκε το πολύγωνο της Ελούντας, αφού περιορίστηκε σε έκταση προκειμένου να μην προκαλεί οπτική και ηχητική όχληση, και τα 200 MW ανατολικά της Σητείας. Ο θαλάσσιος χωροταξικός σχεδιασμός βρίσκεται ακόμη υπό ανάπτυξη, γεγονός που κάνει τα πράγματα πιο δύσκολα. Όσον αφορά τα χερσαία αιολικά το ελλιπές κτηματολόγιο καθιστά δύσκολη τη συλλογή δεδομένων.

Η εικόνα σε πέντε ακόμα χώρες στην Ευρώπη

Αντίστοιχα ζητήματα εντοπίζονται και στις υπόλοιπες πέντε χώρες που περιλαμβάνονται στην έκθεση. Στην Ισπανία παρατηρείται αναποτελεσματική χρήση πόρων. Η έλλειψη συντονισμού μεταξύ εθνικού και περιφερειακού επιπέδου στο χωροταξικό σχεδιασμό μπορεί να οδηγήσει στην έναρξη έργων σε περιοχές με υψηλή περιβαλλοντική ευαισθησία, με αποτέλεσμα τη σπατάλη διοικητικών πόρων ακόμη και αν τα έργα αυτά δεν εγκριθούν.

Τα απαρχαιωμένα ή μη συντονισμένα χωροταξικά σχέδια ενδέχεται να μην εντοπίζουν όλες τις κατάλληλες περιοχές για την ανάπτυξη ΑΠΕ, ιδίως εκείνες με υψηλό δυναμικό και χαμηλή περιβαλλοντική ευαισθησία, όπως οι τεχνητές περιοχές ή οι περιοχές διπλής χρήσης. Η εν λόγω χώρα πρέπει να προωθήσει τον συντονισμό μεταξύ εθνικού και περιφερειακού σχεδιασμού, να βελτιώσει τις πρακτικές συλλογής δεδομένων, να εξετάσει την εγγύτητα του δικτύου στο χωροταξικό σχεδιασμό και να θεσπίσει ένα πλαίσιο πολιτικής για τη διπλή χρήση γης.

Από την άλλη πλευρά η Εσθονία χρειάζεται να διαθέσει πόρους για τη συμμετοχή του κοινού, να χρησιμοποιήσει επικαιροποιημένα δεδομένα για τον προσδιορισμό της RAA και να αναπτύξει ολοκληρωμένη χαρτογράφηση ευαισθησίας. Η εικόνα στη Γερμανία δείχνει πως θα πρέπει να δώσει κίνητρα για περιοχές διπλής χρήσης, να αντιμετωπίσει τις διοικητικές προκλήσεις και να βελτιώσει τις επιλογές ψηφιακής συμμετοχής. Η Πολωνία καλείται να φέρει εις πέρας ένα ακόμα ζήτημα. Να επενδύσει στην υποδομή του δικτύου, να εξορθολογήσει τις διαδικασίες αδειοδότησης, να διασφαλίσει τον συντονισμό μεταξύ των κριτηρίων RAA και της χαρτογράφησης ευαισθησίας, να δώσει κίνητρα στους δήμους να αναπτύξουν χωροταξικά σχέδια. Τέλος, η Πορτογαλία πρέπει να αντιμετωπίσει τις ελλείψεις προσωπικού, να προβληματιστεί σχετικά με την ταχεία διαδικασία RAA, να βελτιώσει την ποιότητα των δεδομένων, να προωθήσει τη θεσμοθετημένη συμμετοχή του κοινού και να εξετάσει την ικανότητα του δικτύου στο χωροταξικό σχεδιασμό.

Η έκθεση καταλήγει τονίζοντας τη σημασία της εξισορρόπησης της ταχύτητας και της ποιότητας στην ανάπτυξη των ΑΠΕ. Ζητείται μια στρατηγική προσέγγιση που να ενσωματώνει περιβαλλοντικές εκτιμήσεις, τη συμμετοχή του κοινού και αποτελεσματικές διοικητικές διαδικασίες για την επίτευξη μιας βιώσιμης ενεργειακής μετάβασης. Όπως σημειώνει το Green Tank ειδικά για την Ελλάδα επιβάλλεται να προηγηθεί ένα αναθεωρημένο ειδικό χωροταξικό πλαίσιο, που θα διασφαλίσει την προστασία της βιοποικιλότητας και τη συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων φορέων (τοπικές αρχές, επιστήμονες και τοπικές κοινότητες).

Διαβάστε ακόμη